Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir? Hangi Yollarlar Bulaşırlar? Nasıl Tedavi Edilirler?

Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir? Hangi Yollarlar Bulaşırlar? Nasıl Tedavi Edilirler? başlıklı yazımızda konuya dair detaylara değineceğiz. Bulaşıcı hastalıklar, vücuda giren zararlı ajanların (patojenler) neden olduğu hastalıklardır. En yaygın nedenler virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitlerdir. Bulaşıcı hastalıklar genellikle kişiden kişiye, kontamine gıda veya su yoluyla ve böcek ısırıklarıyla yayılır. Bazı bulaşıcı hastalıklar hafif, bazıları ise çok ciddidir.

Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıklar, vücuda dışarıdan giren zararlı organizmaların (patojenler) yol açtığı hastalıklardır. Bulaşıcı hastalıklara neden olan patojenler; virüsler, bakteriler, mantarlar, parazitler ve nadiren prionlardır. Bulaşıcı hastalıkları diğer insanlardan, böcek ısırıklarından ve kontamine gıda, su veya topraktan almak mümkündür.

Bulaşıcı Hastalıklar ile Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Arasındaki Fark Nedir?

Bulaşıcı hastalıklara, virüsler ve bakteriler gibi vücuda dışarıdan giren zararlı organizmalar neden olur. Bulaşıcı olmayan hastalıklara ise dışarıdan gelen organizmalar değil, genetik faktörler, anatomik farklılıklar, yaşlanma ve yaşanılan çevre neden olur. Bulaşıcı olmayan hastalıkları diğer insanlardan, bir böcek ısırığından veya yiyeceklerden almak mümkün değildir.

Grip, kızamık, HIV, boğaz enfeksiyonu, COVID-19 ve salmonella bulaşıcı hastalıklara örnektir. Kanser, diyabet, konjestif kalp yetmezliği ve Alzheimer hastalığı ise bulaşıcı olmayan hastalıklara örnek olarak verilebilir.

Bulaşıcı Hastalık Türleri Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıklar viral, bakteriyel, parazitik veya mantar enfeksiyonları olabilir. Ayrıca bulaşıcı spongiform ensefalopatiler olarak bilinen nadir bir bulaşıcı hastalık grubu da vardır.

• Viral enfeksiyonlar: Virüsler, koruyucu bir kabuğun (kapsid) içindeki bir bilgi parçasıdır (DNA veya RNA). Virüsler hücrelerden çok daha küçüktür ve kendi başlarına üremeleri mümkün değildir. Hücrelerin içine girerler ve kendi kopyalarını oluşturmak için hücrelerin mekanizmalarını kullanırlar.
• Bakteriyel enfeksiyonlar: Bakteriler, talimatları küçük bir DNA parçasına yazılmış tek hücreli organizmalardır. Bakteriler, vücudun içi ve cildimiz de dahil olmak üzere her yerimizdedir. Birçok bakteri zararsız ve hatta faydalıdır ancak bazı bakteriler insanları hasta edebilecek toksinler salgılar.
• Mantar enfeksiyonları: Aynı bakteriler gibi birçok farklı mantar türü de vardır. Vücudun içinde ve dışında yaşarlar. Mantarlar aşırı büyüdüğünde veya zararlı mantarlar ağızdan, burundan veya ciltteki bir kesikten vücuda girdiğinde kişi hastalanabilir.
• Parazit enfeksiyonları: Parazitler yaşamak ve çoğalmak için diğer organizmaların vücutlarını kullanırlar. Parazitler arasında solucanlar (helmintler) ve bazı tek hücreli organizmalar (protozoa) bulunur.
• Bulaşıcı süngerimsi ensefalopatiler (TSE'ler/prion hastalıkları): TSE'lere prionlar neden olur. Bunlar; vücuttaki genellikle de beyindeki diğer proteinlerin de hatalı hale gelmesine neden olan hatalı proteinlerdir. Vücut bu proteinleri kullanamaz veya onlardan kurtulamaz, bu yüzden birikirler ve insanları hasta ederler. Prionlar, bulaşıcı hastalıkların son derece nadir görülen bir nedenidir.

Yaygın Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıklar dünya çapında son derece yaygındır ancak bazıları diğerlerinden daha yaygındır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl her 5 kişiden 1'i grip virüsü ile enfekte olurken, 300'den az kişiye prion hastalığı teşhisi konulmaktadır.

En yaygın bulaşıcı hastalıklardan bazıları türlerine göre şu şekilde listelenebilir:

Virüslerin neden olduğu yaygın bulaşıcı hastalıklar:

• Soğuk algınlığı
• Grip (influenza)
• COVID-19
• Mide gribi (gastroenterit)
• Hepatit
• Solunum sinsityal virüsü (RSV)

Bakterilerin neden olduğu yaygın bulaşıcı hastalıklar:

• Strep boğaz
• Salmonella
• Tüberküloz
• Boğmaca (pertussis)
• Klamidya, belsoğukluğu ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar
• İdrar yolu enfeksiyonları
• E. Coli
• Clostridioides difficile (C. Diff)

Mantarların neden olduğu yaygın bulaşıcı hastalıklar:

• Yuvarlak solucanlar (ayak mantarı gibi)
• Mantar tırnak enfeksiyonları
• Vajinal kandidiyazis (vajinal maya enfeksiyonu)
• Pamukçuk

Parazitlerin neden olduğu yaygın bulaşıcı hastalıklar:

• Giardiasis
• Toksoplazmoz
• Kancalı kurtlar
• Kıl kurtları

Bulaşıcı Hastalıklara Yakalanma Riski En Çok Kimlerde Görülür?

Herkes bulaşıcı bir hastalığa yakalanabilir. Kişinin bağışıklık sistemi zayıflamışsa veya kişi bulaşıcılığı yüksek bazı hastalıkların bulunduğu bölgelere seyahat ediyorsa riski artabilir.

Bulaşıcı hastalık riski daha yüksek olan kişiler şunlardır:

• Kanser tedavisi görenler, HIV ile yaşayanlar veya bazı ilaçları kullananlar gibi bağışıklık sistemi baskılanmış veya zayıflamış olanlar.
• Küçük çocuklar, hamile insanlar ve 60 yaş üstü yetişkinler.
• Yaygın bulaşıcı hastalıklara karşı aşılanmamış olanlar.
• Sağlık çalışanları.
• Sıtma, dang virüsü ve Zika virüsleri gibi patojenleri taşıyan sivrisineklere maruz kalabilecekleri bölgelere seyahat eden kişiler.

Bulaşıcı Hastalıklarla İlişkili Komplikasyonlar Nelerdir?

Birçok bulaşıcı hastalık komplikasyonsuz iyileşir ancak bazıları kalıcı hasara neden olabilir.

Çeşitli bulaşıcı hastalıkların ciddi ve yaşamı tehdit eden komplikasyonları şunlardır:

Dehidrasyon: Ateş, kusma ve ishal

Pnömoni (Zatürre): Solunum yolu hastalığı (viral veya bakteriyel)

Sepsis: Bakteriyel enfeksiyonlar

Menenjit (beynin şişmesi): Bakteriyel, viral, mantar ve parazit enfeksiyonları dahil olmak üzere çoklu nedenler

AIDS: HIV

Karaciğer kanseri: Hepatit B, Hepatit C

Rahim ağzı kanseri: İnsan papilloma virüsü (HPV)

Bulaşıcı Hastalıkların Belirtileri Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıkların belirtileri hastalığın türüne bağlıdır. Mantar enfeksiyonları genellikle döküntü ve kaşıntı gibi lokal semptomlara neden olur. Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar vücudun birçok bölgesinde aşağıdakiler gibi belirtilere yol açabilir:

• Ateş
• Üşüme
• Tıkanıklık
• Öksürük
• Yorgunluk
• Kas ağrıları ve baş ağrısı
• Gastrointestinal semptomlar (ishal, bulantı, kusma)

Kişinin kronik (devam eden) veya zamanla kötüleşen semptomları varsa bir doktora görünmesi önemlidir.

Bulaşıcı Hastalıklara Ne Sebep Olur?

Bulaşıcı hastalıklara vücudu dışarıdan istila eden çeşitli ajanlar neden olur. Bunlar aşağıdakiler gibidir:

• Virüsler
• Bakteriler
• Mantarlar
• Parazitler
• Prionlar

Hücreler istilacı organizma tarafından hasar gördüğünde veya yok edildiğinde ve bağışıklık sistemi bu enfeksiyona yanıt verdiğinde kişi semptomlar geliştirebilir.

Bulaşıcı Hastalıklar Nasıl Yayılır?

Enfeksiyonun türüne bağlı olarak bulaşıcı hastalıkların yayılabileceği birçok yol vardır. Neyse ki çoğu durumda enfeksiyonu önlemenin basit yolları vardır.

Ağız, burun ve ciltteki kesikler patojenlerin vücuda girmesi için yaygın yerlerdir. Hastalıklar şu şekillerde yayılabilir:

• Öksürüldüğünde veya hapşırıldığında kişiden kişiye. Bazı durumlarda, öksürme veya hapşırmadan kaynaklanan damlacıklar havada asılı kalabilir.
• Öpüşme veya oral, anal veya vajinal seks gibi başka bir kişiyle yakın temastan.
• Kapları veya bardakları diğer insanlarla paylaşarak.
• Kapı kolları, telefonlar ve tezgahlar gibi yüzeylerden.
• Bulaşıcı hastalığı olan bir kişi veya hayvanın dışkısıyla temas yoluyla.
• Böcek (sivrisinek veya kene) veya hayvan ısırıkları yoluyla.
• Kontamine olmuş ya da yanlış hazırlanmış gıda veya sudan.
• Kirlenmiş toprak veya kumla çalışmaktan (bahçe işleri gibi).
• Hamile bir kişiden fetüse.
• Kan nakli, organ/doku nakli veya diğer tıbbi prosedürlerden.

Bulaşıcı Hastalıklar Nasıl Teşhis Edilir?

Doktorlar genellikle bir veya daha fazla laboratuvar testi kullanarak bulaşıcı hastalıkları teşhis eder. Doktor, aşağıdaki yöntemlerle hastalık belirtilerini arayabilir:

• Burundan veya boğazdan örnek almak.
• Kan, idrar, dışkı veya tükürük örnekleri almak.
• Biyopsi almak veya küçük bir deri veya diğer doku örneğini kazımak.
• Vücudun etkilenen kısımlarının görüntülenmesi (X-ışınları, BT taramaları veya MR'lar).

Burun sürüntüsü gibi bazı test sonuçları hızlı bir şekilde gelir ancak diğer sonuçlar daha uzun sürebilir. Örneğin, test sonucunu alabilmek için bazen bir örnekten laboratuvarda bakteri üretilmesi (kültür yapılması) gerekir.

Bulaşıcı Hastalıklar Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavi enfeksiyona neyin sebep olduğuna bağlıdır. Bazen doktor, ilaç almak yerine belirtilerin izlenmesini önerecektir.

Bakteriyel enfeksiyonlar antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Doğru antibiyotik, enfeksiyona hangi bakterinin neden olduğuna bağlıdır.

Çoğu viral enfeksiyonu, kişi kendini daha iyi hissedene kadar semptomları için reçetesiz satılan ilaçlarla yönetebilir. Kişi grip olursa, doktor bazı durumlarda oseltamivir fosfat reçete edebilir. HIV’de kullanılan antiretroviral tedavi gibi, bazı viral enfeksiyonları tedavi etmek için özel ilaçlar vardır.

Mantar enfeksiyonları antifungal ilaçlarla tedavi edilebilir. Flukonazol gibi bu ilaçlar ağızdan alınabilir veya klotrimazol gibi mantarın olduğu yerdeki cilde sürülebilir.

Parazitler mebendazol gibi antiparazitik ilaçlarla tedavi edilebilir.

Prion hastalıkları için herhangi bir tedavi yoktur.

Antibiyotik Direnci Nedir?

Antibiyotik direnci, bakterilerin ilaçların onları yok etmesini zorlaştıran mutasyonlar geliştirmesidir. Bu, vücudun kendi başına savaşabileceği küçük enfeksiyonlar için antibiyotikler aşırı kullanıldığında meydana gelir.

Antibiyotik direnci bazı bakteriyel enfeksiyonların tedavisini çok zorlaştırır ve yaşamı tehdit etme olasılığını artırır. Metisiline dirençli Staphylococcus aureus (MRSA) antibiyotiklere dirençli hale gelen bakteriyel enfeksiyonlara bir örnektir.

Doktorlar antibiyotik direncini azaltmak için çalışmaktadır. Hastalar, tüm antibiyotik ilaçları reçete edildiği şekilde bitirerek bu konuda kendilerine yardımcı olabilir ve kendilerini koruyabilirler. Bu, tüm bakterilerin yok edildiğinden ve mutasyona uğramadığından emin olmaya yardımcı olur.

Bulaşıcı Hastalıklar Önlenebilir mi?

Bulaşıcı hastalık riskini azaltmanın ve hatta bazı hastalıkları tamamen önlemenin birçok basit yolu vardır. Bunların her biri bulaşıcı hastalıklara yakalanma ve yayılma riskini azaltmaya yardımcı olsa da genellikle hastalığı önlemede %100 etkili olan tek bir yol yoktur. Bu nedenle riski azaltmak için birçok alışkanlığa sahip olmak önemlidir.

Bunu, James Reason tarafından önerilen bir model olan İsviçre peyniri dilimlerini sıralamak gibi düşünmek mümkündür. Bazı dilimlerin delikli olduğu yerlerde, diğer dilimler koruma sağlar. Önerilen aşıları olmak ve güvenli gıda kullanımı ve elleri yıkamak gibi basit alışkanlıklar, kişiye koruma katmanları sağlamak için birlikte çalışır.

İsviçre Peyniri Modeli aşıların, el yıkamanın, güvenli gıda işlemenin ve temizliğin hastalıkları önlemek için nasıl birlikte çalıştığını göstermektedir.

James Reason'ın İsviçre Peyniri Modeli bulaşıcı hastalıklara uygulanmıştır. Koruma mükemmel olmasa bile, ne kadar çok koruma katmanı (peynir dilimleri) eklenirse (aşı olmak, elleri yıkamak, güvenli gıda kullanımı, temizlik ve dezenfeksiyon) bulaşıcı hastalıklara yakalanma ve yayılma riski o kadar azalır.

Aşılar

Aşılar, bağışıklık sistemini zararlı istilacılardan gelen enfeksiyonları tanıması ve bunlarla savaşması için eğiterek bulaşıcı bir hastalığa yakalanma riskini azaltır. İnsanlar bazen aşı olduktan sonra da bir hastalığa yakalanabilirler ancak belirtiler genellikle, aşı olunmasaydı yaşanacak olanlardan çok daha az şiddetli olur.

Genellikle bir iğne veya bir dizi iğne (veya daha az yaygın olarak burun spreyi) olarak verilen aşılar, aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok yaygın bulaşıcı hastalık için mevcuttur:

• Suçiçeği
• COVID-19
• Difteri, tetanos ve boğmaca (boğmaca)
• Hepatit A
• Hepatit B
• İnsan papilloma virüsü (HPV)
• İnfluenza
• Sıtma
• Kızamık, kabakulak ve kızamıkçık
• Çocuk felci
• Rotavirüs
• Kuduz
• Zona
• Tüberküloz

Çocuklar, gençler ve yetişkinler için güncel aşı tavsiyelerinde bulunulmaktadır. Kişi seyahat ediyorsa, gitmeden önce gideceği yer için önerilen tüm aşıları yaptırdığından emin olmalıdır.

Güvenli Gıda İşleme

Güvenli gıda işleme alışkanlıkları bazı bulaşıcı hastalıkların önlenmesine yardımcı olur.

• Gıda hazırlama öncesinde, sırasında ve sonrasında elleri su ve sabunla iyice yıkamak.
• Tüm meyve ve sebzeleri soymak veya iyice yıkamak.
• Etleri çözülmeye hazır olana kadar -18⁰C sıcaklıkta dondurmak.
• Etleri yemeden önce güvenli bir sıcaklıkta pişirmek.
• Gıda hazırlama yüzeylerini ve kaplarını kullandıktan sonra sabun ve suyla yıkamak.
• Pişmemiş veya az pişmiş deniz ürünlerini yememek.
• Arıtılmamış su içmemek
• Pastörize edilmemiş süt içmemek.

Bulaşıcı Hastalıkları Önlemeye Yardımcı Olacak Diğer Yollar

Aşılara ve güvenli gıda işleme alışkanlıklarına ek olarak, birkaç günlük uygulama ile bulaşıcı bir hastalığa yakalanma veya bunların yayılma riskini azaltmak mümkündür.

• Elleri su ve sabunla yıkamak. Yemek hazırlamadan veya yemek yemeden önce, tuvaleti kullandıktan sonra, dışkıyla (hayvan veya insan) temas ettikten sonra ve bahçeyle uğraştıktan veya toprakla çalıştıktan sonra ellerin iyice yıkanması özellikle önemlidir.
• Hapşırırken veya öksürürken burnu ve ağzı kapatmak.
• Evde ve iş yerinde sık dokunulan yüzeyleri dezenfekte etmek.
• Bulaşıcı bir hastalığı olan kişilerle temastan veya kişisel eşyaları onlarla paylaşmaktan kaçınmak.
• Bulaşıcı bir hastalığı varken başkalarıyla temastan kaçınmak.
• Kirlenmiş olabilecek sulardan içmemek veya bu sularda yüzmemek.
• Hasta olduğunda başkalarının yanında maske takmak.
• Her türlü cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanmak.
• Kene veya sivrisinek ısırığı riskini azaltmak için kene ve sivrisinekler için onaylanmış böcek kovucu kullanmak, açıkta kalan cildi mümkün olduğunca giysilerle örtmek ve ormanda veya uzun otların bulunduğu alanlarda bulunduktan sonra kene olup olmadığını kontrol etmek.

Bulaşıcı Hastalıklar İçin Tedavi Sonrası Sonuçlar Nelerdir?

Çoğu insan bulaşıcı bir hastalığa yakalandıktan sonra tedavi ile iyileşir.

Bazen, özellikle solunum yolu hastalıklarında ciddi komplikasyonlar olabilir. Bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler ciddi komplikasyonlar açısından daha fazla risk altındadır ancak bunlar sağlıklı kişilerde de görülebilir.

HIV ve Hepatit B gibi bazı hastalıklar tedavi edilemez ancak ilaçlar ciddi komplikasyonların önlenmesine yardımcı olabilir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar kısırlığa ve hatta kansere neden olabilir, bu nedenle kişinin kendini ve başkalarını korumak için adımlar atması önemlidir.

Prion hastalıkları çok ciddidir ve tedavi edilemez. Neyse ki bunlar en nadir görülen bulaşıcı hastalıklardan bazılarıdır.

Bulaşıcı Bir Hastalıkla İlgili Olarak Ne Zaman Bir Doktorla İletişime Geçilmelidir?

Kişide bulaşıcı hastalık belirtileri varsa, özellikle de alışılmadıksa veya zamanla geçmiyorsa bir sağlık uzmanını bilgilendirmesi gerekir. Devam eden bir enfeksiyonu olanların, doktoruyla sık sık görüşmesi durumunun kötüleşmemesini sağlamaya yardımcı olabilir.

Doktor, kişinin yabancı ülkelere seyahat etmeyi planlayıp planlamadığını da bilmelidir. Gidilecek yerde daha yaygın olan enfeksiyonlara karşı aşı olunması gerekebilir.

Yeni Ortaya Çıkan Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir?

Yeni ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar, daha önce olduğundan daha fazla insanı enfekte eden hastalıklardır. Bu hastalıklar için özel araştırmalar yapılmaktadır. Yeni ortaya çıkan bazı bulaşıcı hastalık etkenleri arasında Ebola, salmonella, hepatit A, bazı koronavirüsler ve Batı Nil virüsü bulunmaktadır.

Yaygın Pediatrik Bulaşıcı Hastalıklar Nelerdir?

Bebeklerin ve çocukların bağışıklık sistemleri henüz gelişmekte olduğu için bulaşıcı hastalıklara yakalanma olasılıkları daha yüksek olabilir. Ayrıca yetişkinler gibi kendi başlarına hijyen kurallarını iyi bir şekilde uygulayamazlar. Çocuklarda daha yaygın görülebilen bazı bulaşıcı hastalıklar şunlardır:

• Suçiçeği
• Soğuk algınlığı
• Beşinci hastalık
• El, ayak ve ağız hastalığı
• İnfluenza
• Kızamık
• Kıl kurdu
• Solunum sinsityal virüsü
• Roseola
• Strep boğaz
• Boğmaca

Her gün virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitlerle bir arada yaşıyoruz. Aslında vücudumuzda insan hücrelerinden 10 kat daha fazla bakteri var ve onlar olmadan yaşamamız mümkün olmazdı.

Karşılaştığımız bazı organizmalar zararlı olabilir. Neyse ki kendimizi sağlıklı tutmak için yapılabilecek birçok basit şey var.

Çevrede enfeksiyonlarla kolayca mücadele edemeyen insanlar olabileceğini unutmamak önemlidir. Elleri yıkamak, öksürürken veya hapşırırken ağzı kapatmak ve diğer basit alışkanlıklar başkalarının ciddi şekilde hastalanmasını önlemeye yardımcı olabilir. Kişinin kendisi için küçük bir alışkanlık, bir başkası için hayat kurtarıcı olabilir.