Damar Sertliği (Ateroskleroz) Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Damar Sertliği (Ateroskleroz) Nedir? Belirtileri Nelerdir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları bulabilirsiniz. Damar Sertliği (ateroskleroz), kademeli plak oluşumu nedeniyle arterlerin sertleşmesidir. Risk faktörleri arasında yüksek kolesterol, yüksek tansiyon, diyabet, tütün kullanımı, obezite, egzersiz eksikliği ve doymuş yağ oranı yüksek bir besleme düzenine sahip olmak yer alır. Ateroskleroz zamanla gelişir ve kalp krizi veya inme gibi komplikasyonları olana kadar semptom göstermeyebilir.

Ateroskleroz (Damar Sertliği) Nedir?

Ateroskleroz, arterlerin duvarlarında kademeli olarak plak birikmesidir. Arterler, oksijen açısından zengin kanı vücuttaki organlara ve dokulara taşıyan kan damarlarıdır. Plak (aterom); yağ, kolesterol, kalsiyum ve diğer maddelerden oluşan yapışkan bir maddedir.

Plak biriktikçe arter duvarı kalınlaşır ve sertleşir. Bu “damar sertleşmesi” genellikle erken aşamalarda sessiz bir süreçtir. Belirtileri uzun süre fark etmek mümkün olmayabilir ancak sonunda plak büyüdükçe arterin açıklığı (lümen) daralır ve kanın akması için daha az yer kalır. Bu, organlara ve dokulara daha az kanın ulaşabileceği anlamına gelir. Ayrıca, kan akışının sabit gücü plak erozyonuna veya yırtılmasına yol açarak bir kan pıhtısının oluşmasına neden olabilir.

Daralmış bir arter, tek şeride indirgenmiş bir otoyol gibidir. Bir kan pıhtısı ise yolun ortasında bir barikat gibidir. Arterin normalde beslediği belirli organlara veya dokulara kan akışını engeller. Vücut üzerindeki etkileri, kan pıhtısının nerede oluştuğuna bağlıdır. Örneğin, bir koroner arterdeki tıkanıklıklar kalbi oksijen açısından zengin kandan mahrum bırakarak kalp krizine yol açabilir.

Yaşam tarzı değişiklikleri yaparak ve altta yatan koşulları yöneterek ateroskleroz riski azaltılabilir veya ilerlemesi yavaşlatılabilir. Araştırmalar, bazı tedavilerin atardamarlardaki plağın boyutunu azaltabileceğini (plak gerilemesi) veya kimyasal yapısını değiştirebileceğini, dolayısıyla yırtılma olasılığının azalabileceğini göstermektedir.

Bu nedenle, yıllık kontroller için bir sağlık kuruluşunu ziyaret etmek önemlidir. Uzman bir doktor damar sertliği riskin değerlendirecek ve bunu azaltmak için neler yapılabileceğini açıklayacaktır.

Aterosklerozun (Damar Sertliği) Komplikasyonları Nelerdir?

Ateroskleroz, kardiyovasküler sistemin normal çalışmasına müdahale eder. Kalp ve beyin de dahil olmak üzere vücudun çeşitli bölgelerine kan akışını sınırlayabilir veya engelleyebilir. Azalan kan akışının olası komplikasyonları aşağıdakiler gibidir:

• Karotis arter hastalığı
• Koroner arter hastalığı
• Kalp krizi
• Mezenterik iskemi
• Periferik arter hastalığı
• Renal arter stenozu
• Felç
• Geçici iskemik atak

Ateroskleroz ayrıca arter duvarlarını zayıflatarak anevrizma oluşumuna yol açabilir.

Aterosklerozun erken teşhisi ve tedavisi, komplikasyonları önlemeye veya geciktirmeye yardımcı olabilir.

Ateroskleroz (Damar Sertliği) Ne Kadar Yaygındır?

Ateroskleroz çok yaygındır. Plak birikiminin komplikasyonları (kalp krizleri ve felçler dahil) dünya çapında önde gelen ölüm nedenlerinden biridir.

ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü’ne göre, 45 ila 84 yaş arasındaki insanların yaklaşık yarısında ateroskleroz olmasına rağmen insanlar bunun farkında değiller.

Aterosklerozun (Damar Sertliği) Uyarı İşaretleri Nelerdir?

• Egzersiz ya da duygusal stres anlarında göğüste rahatsızlık hissi duymak.
• Yürürken meydana gelen bacak krampları yaşamak.
• Hafif aktiviteler sırasına nefes darlığı çekmek.

Aterosklerozun uyarı belirtilerine sahip olanlar, bir sağlık uzmanıyla görüşmelidir. Erken tedavi, yaşamı tehdit eden komplikasyonlarla karşılaşma riskini azaltabilir.

Aterosklerozun (Damar Sertliği) Belirtileri Nelerdir?

Ateroskleroz, bir arter çok dar veya bloke olana kadar genellikle semptomlara neden olmaz. Birçok insan, kalp krizi veya inme gibi tıbbi bir acil durum meydana gelene kadar plak birikimi olduğunun farkına varmayabilir.

Kişinin arteri %70'ten fazla tıkalıysa semptomları fark edebilir. Bu kadar kapsamlı plak birikimi, semptomlara neden olan komplikasyonlara yol açabilir. Aşağıdaki tablo, komplikasyona bağlı olarak hissedilebilecek bazı semptomları listeler.

Koroner Arter Hastalığı

Koroner arter hastalığının muhtemel semptomları şunlardır:

• Stabil anjina,
• Hafif fiziksel aktivite sırasında nefes darlığı,
• Bazen ilk belirti kalp krizi.

Kalp Krizi

Kalp krizinin muhtemel semptomları şunlardır:

• Göğüs ağrısı veya rahatsızlığı (anjina),
• Sırtta, omuzlarda, boyunda, kollarda veya karında ağrı,
• Nefes darlığı veya nefes almada zorluk,
• Baş dönmesi veya sersemlik hissi,
• Kalp çarpıntısı,
• Bitkinlik,
• Hazımsızlık gibi hissedilen mide bulantısı veya kusma.

Mezenterik İskemi

Mezenterik iskeminin muhtemel semptomları şunlardır:

• Yemekten sonra karında ağrı veya kramp,
• Şişkinlik, mide bulantısı ve kusma,
• İshal,
• “Yiyecek korkusu” (yedikten sonra ağrı çekme korkusu) nedeniyle istemsiz kilo kaybı.

Periferik Arter Hastalığı

Periferik arter hastalığının muhtemel semptomları şunlardır:

• Aralıklı topallama. Bu, aktif olunduğunda hissedilen bacak ağrısı veya kramplarıdır. Dinlenildiğinde geçer. Periferik arter hastalığının ilk belirtisidir.
• Dinlenirken, özellikle düz yatarken ayaklarda ve ayak parmaklarında yanma veya ağrı.
• Cilt renginde değişiklikler (kızarıklık gibi).
• Ayaklardaki derinin soğuk olması.
• Genellikle bacaklarda veya ayaklarda sık görülen deri ve yumuşak doku enfeksiyonları.
• Ayaklarda veya ayak parmaklarında iyileşmeyen yaralar.

Renal Arter Stenozu

Renal arter hastalığının muhtemel semptomları şunlardır:

• Birden çok ilaca dirençli, belirgin şekilde yüksek kan basıncı,
• İdrara çıkma sıklığında değişiklikler,
• Şişlik (ödem),
• Uykulu veya yorgun hissetmek,
• Kuru, kaşıntılı veya uyuşmuş hissedilen cilt,
• Baş ağrısı,
• Açıklanamayan kilo kaybı,
• Mide bulantısı, kusma veya iştahsızlık.

İnme-Geçici İskemik Atak

İnme-geçici iskemik atakların muhtemel semptomları şunlardır:

• Baş dönmesi,
• Yüzün bir tarafında sarkma,
• Vücudun bir tarafında his kaybı, kas kuvveti kaybı veya zayıflığı,
• Şiddetli baş ağrısı,
• Geveleyerek konuşma veya kelimeleri oluşturmada zorluk çekme
• Tek gözde görme kaybı. (görüş alanına inen koyu bir gölge fark edilebilir)

Karotid Arter Hastalığı

Renal arter hastalığının muhtemel semptomları şunlardır:

• Genellikle ilk belirtiler geçici iskemik atak veya inmedir

Ateroskleroza (Damar Sertliği) Ne Sebep Olur?

Arterin iç zarının (endotel) hasar görmesi aterosklerozun başlamasına neden olur. Hasar genellikle yavaş ve zamanla oluşur.

Aterosklerozun (Damar Sertliği) Aşamaları Nelerdir?

Aterosklerozun aşamaları uzun yıllar boyunca gerçekleşir ve aşağıdakiler gibidir:

• Endotel hasarı ve bağışıklık tepkisi: Ateroskleroz endotel hasarı ile başlar. Endotelyum, arter duvarının (intima) iç katmanını kaplayan ince bir hücre astarıdır. Yüksek LDL kolesterol seviyeleri ve tütün ürünlerinden kaynaklanan toksinler dahil olmak üzere birçok faktör endotel hasarına neden olabilir. Hasar, beyaz kan hücrelerinin yaralanma bölgesine gitmesine neden olan kimyasal süreçleri tetikler. Bu hücreler atardamarda toplanır ve iltihaba yol açar.
• Yağ çizgileri oluşumu: Bir "yağ çizgisi", aterosklerozun ilk gözle görülür belirtisidir. Bu, endotel hasarı bölgesinde ölü köpük hücrelerinden oluşan sarı bir çizgi veya yamadır. Köpük hücreler, istilacıları onlardan kurtulmaya çalışmak için tüketen beyaz kan hücreleridir. Bu durumda kolesterol tüketirler ve bu nedenle köpüklü görünürler. Devam eden köpük hücre aktivitesi, endotele daha fazla zarar verir.
• Plak büyümesi: Ölü köpük hücreleri ve diğer kalıntılar birikmeye devam eder. Böylece yağlı çizgi daha büyük bir plak parçasına dönüşür. Plak üzerinde lifli bir başlık (düz kas hücrelerinden yapılmış) oluşur. Bu kapak, plak parçalarının kan dolaşımına karışmasını önler. Plak büyüdükçe, arterin açıklığını (lümen) kademeli olarak daraltır, böylece kanın akması için daha az yer kalır.
• Plak rüptürü veya erozyonu: Bu aşamada, plak yırtılması veya plak erozyonu nedeniyle arterde bir kan pıhtısı oluşur. Plak yırtılması, plağı kaplayan fibröz kapak kırıldığında meydana gelir. Plak erozyonu ile fibröz kapak bozulmadan kalır ancak plağın etrafındaki endotel hücreleri aşınır. Her iki olay da bir kan pıhtısı oluşumuna yol açar. Pıhtı kan akışını engeller ve kalp krizi veya felce yol açabilir.

Ateroskleroz (Damar Sertliği) İçin Risk Faktörleri Nelerdir?

Ateroskleroz için birçok risk faktörü vardır. Bunlardan bazıları değiştiremeyecek faktörlerdir. Kimi durumlarda, bazı tıbbi durumlar ve yaşam tarzı faktörleri dahil olmak üzere değiştirilebilir risk faktörlerini azaltmak mümkün olabilir.

Bazı risk faktörlerinin cinsiyete göre değiştiğini bilmek önemlidir. Örneğin, erkekler kadınlara göre daha genç yaşta ateroskleroz riskiyle karşı karşıyadır.

Damar sertliği için değiştirilemeyen risk faktörleri şunlardır:

• Artan yaş. Erkekler 45 yaşından sonra daha yüksek riskle karşı karşıyadır. Kadınlar 55 yaşından sonra daha yüksek riskle karşı karşıyadır.
• Ailede erken kardiyovasküler hastalık öyküsü. Bu, cinsiyeti erkek olan yakın bir biyolojik aile üyesine 45 yaşından önce kardiyovasküler hastalık teşhisi konduğu veya kadın olan birine 55 yaşından önce teşhis konduğu anlamına gelir.

Damar sertliğinde risk faktörü olan tıbbi durumlar şunlardır:

• Diyabet.
• Yüksek tansiyon (hipertansiyon).
• Yüksek kolesterol (hiperlipidemi), özellikle yüksek LDL kolesterol veya lipoprotein adı verilen spesifik bir lipoproteinin yüksek seviyeleri.
• Metabolik sendrom.

Damar sertliği için hayat tarzından kaynaklanan risk faktörleri şunlardır:

• Sigara veya tütün kullanımı.
• Fiziksel aktivite eksikliği.
• Doymuş yağ, trans yağ, sodyum ve şekerden zengin bir diyet.

Ateroskleroz (Damar Sertliği) Nasıl Teşhis Edilir?

Aterosklerozu teşhis etmek veya ateroskleroz geliştirme riskini hesaplamak için bir doktor aşağıdakileri yapacaktır:

• Kapsamlı bir fiziki muayene yapılır. Bu, kalbi ve arterlerdeki kan akışını dinlemek için bir stetoskop kullanmayı içerir. Örneğin doktor, karotid arterleri (boyundaki) "üfürüm" adı verilen bir uğultu sesi için kontrol edecektir. Bu ses plak varlığını gösterebilir.
• Kişinin tıbbi geçmişi ve aile geçmişi öğrenilir. Bu ayrıntılar, ateroskleroz ve bunun komplikasyonları ile ilgili riski göstermek için yardımcı olabilir.
• Doktor, kişinin yaşam tarzını sorar. Geçmişte veya şu anda tütün ürünlerinin kullanımı gibi yaşam tarzı faktörleri hakkında bilgiler alır.
• Kan testleri istenir. Kardiyak kan testleri, kolesterol seviyesini ve kalp fonksiyonuyla ilgili birçok ayrıntıyı gösterir.

Aterosklerozu (Damar Sertliği) Teşhis Etmek İçin Hangi Testler Yapılır?

Doktor aterosklerozu teşhis etmek ve tedaviyi planlamak için ek testler isteyebilir. Bu testler aşağıdakiler gibidir:

• Anjiyografi: Bu test, tıkanıklıkları bulmak ve ölçmek için özel X-ışınları kullanır. Doktor, tıkanıklıkların röntgen filmlerinde görünmesine yardımcı olmak için atardamarlara bir kontrast boya enjekte edecektir.
• Ayak bileği/kol indeksi: Bu test, kolların ve bacakların kan akışını ölçmek için ayak bileğindeki kan basıncını koldaki basınçla karşılaştırır.
• Göğüs röntgeni: Göğüs röntgeni göğsün içinin görüntülerini çeker.
• BT tarama: Bu tarama vücudun içinin görüntülerini çeker ve büyük atardamarların sertleşmesini ve daralmasını gösterebilir.
• Ekokardiyogram (EKO): Bir eko, kalbin kapakçıklarının ve odalarının görüntülerini çeker ve kalbin ne kadar iyi kan pompaladığını ölçer.
• Elektrokardiyogram (EKG): EKG, kalbin elektriksel aktivitesini, hızını ve ritmini ölçer.
• Efor testi: Bu test, kişi fiziksel olarak aktifken kalp fonksiyonunu ölçer.
• Karotis ultrasonu: Bu test, boyundaki arterlerin (karotid arterler) ultrason görüntülerini çeker. Kan beyne akarken bu arterlerin sertleşmesini veya daralmasını tespit edebilir.
• Karın ultrasonu: Bu ultrason karın aortunun görüntülerini çeker. Aorttaki balonlaşma (abdominal aort anevrizması) veya plak oluşumunu kontrol eder.

Ateroskleroz (Damar Sertliği) İçin Hangi Uzmanları Görmek Gerekebilir?

Aterosklerozu olan bir kişinin aşağıdaki sağlık uzmanlarını ziyaret etmesi önerilebilir:

• Kalp konusunda uzmanlaşmış kardiyolog,
• Böbreklerde uzmanlaşmış nefrolog,
• Sinir sisteminde (beyin ve omurga) uzmanlaşmış nörolog,
• Kan damarlarında uzmanlaşmış bir damar cerrahı.

Ateroskleroz (Damar Sertliği) Nasıl Tedavi Edilir?

Ateroskleroz tedavisi aşağıdakilerden birini veya birkaçını içerebilir:

• Yaşam tarzı değişiklikleri
• İlaçlar
• Prosedürler veya ameliyatlar

Doktor, kişinin ihtiyaçlarına göre bir plan geliştirecektir. Ortak tedavi hedefleri aşağıdakiler gibidir:

• Kan pıhtılaşması riskini azaltmak,
• Kalp krizi veya inme gibi komplikasyonları önlemek,
• Semptomları hafifletmek,
• Kalbi ve kan damarlarını destekleyen yeme alışkanlıkları geliştirmeye yardımcı olmak,
• Arterlerdeki plak oluşumunu yavaşlatmak veya durdurmak,
• Atardamarları genişleterek veya tıkanıklıkları önleyerek kan akışını iyileştirmek.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri komplikasyon riskini azaltabilir. Doktor, kişinin ihtiyaçlarına özel bir plan oluşturacaktır. Genel ipuçları aşağıdakiler gibidir:

• Tüm tütün ürünlerinden kaçınmak (sigara ve elektronik sigara dahil)
• Akdeniz diyeti gibi kalp sağlığına uygun bir beslenme düzenini takip etmek
• Egzersizi günlük rutine eklemek

İlaçlar

İlaçlar, plak oluşumu için risk faktörlerini hedefler ve aterosklerozun ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir. Doktor, aşağıdakiler için ilaç yazabilir:

• Tansiyonu düşürmek için
• Kolesterolü düşürmek için
• Kan şekeri seviyesini yönetmek için
• Kan pıhtılarını önlemek için

Tüm ilaçları reçete edildiği şekilde almak önemlidir. İlaç programında herhangi bir değişiklik yapmadan önce daima doktora danışılmalıdır.

Prosedürler veya Ameliyatlar

Çeşitli minimal invaziv prosedürler ve karmaşık ameliyatlar, ciddi tıkanıklıkları veya yüksek komplikasyon riski olan kişilere yardımcı olabilir. Yaygın tedavi seçenekleri aşağıdakiler gibidir:

• Anjiyoplasti
• Aterektomi
• Karotid endarterektomi
• Koroner arter baypas greftleme
• Periferik arter baypası
• Stent yerleştirme
• Vasküler hastalık baypası

Ateroskleroz (Damar Sertliği) Nasıl Önlenebilir?

Aterosklerozu önlemek mümkün olmayabilir ancak risk ve hastalığın etkileri azaltılabilir. Atılabilecek bazı adımlar aşağıdakiler gibidir:

• Doymuş yağ, trans yağ, kolesterol, sodyum (tuz) ve şeker oranı düşük yiyecekler tüketmek.
• Düzenli egzersiz yapmak. Kısa yürüyüşlerle başlamak ve haftanın çoğu gününde günde 30 dakikaya kadar yürüyüşleri artırmak önerilir.
• Sağlıklı olan bir kiloyu korumak. Doktoru bunun hangi kilo olduğu sorulabilir.
• Herhangi bir sağlık durumunu, özellikle diyabet, yüksek tansiyon ve yüksek kolesterolü yönetmek.
• Tütün ürünleri kullanmamak.
• Bir sağlık kuruluşunda yıllık kontroller yaptırmak.

Aterosklerozu (Damar Sertliği) Olan İnsanlar İçin Hastalığın Seyri Nasıldır?

Erken teşhis ve tedavi, aterosklerozu olan kişilerin sağlıklı ve aktif yaşamlar sürmesine yardımcı olabilir. Ancak hastalık tıbbi acil durumlara yol açabilir ve hatta ölümcül olabilir. Bu nedenle, riskleri bilmek ve bunları azaltmak için bir sağlık uzmanıyla birlikte çalışmak önemlidir.

Kişi Kendine Nasıl Bakabilir?

Bir doktorla yakın çalışmak çok önemlidir. Doktor kişinin durumunu yakından takip edecek ve randevular için ne sıklıkta gelmesi gerektiğini ona söyleyecektir. Tüm randevulara ve kontrollere gidilmeli ve kişi kendi bakımı konusunda doktoruna aktif bir ortak olmalıdır. Doktora yeni veya değişen semptomlar hakkında hemen bilgi verilmelidir.

Ayrıca ruh sağlığına da dikkat etmek gerekir. Geleceğin neler getirebileceği konusunda endişeli hissetmek normaldir. Ayrıca kişi, yaşam tarzı değişiklikleri yapma ihtiyacı karşısında bunalmış hissedebilir ancak bu duygular hayattan zevk almayı engellememelidir. Kişinin düşüncelerini ve endişelerini yönetebilmesi için bazı ipuçları şunlardır:

• Duygularını bir danışman veya destek grubuyla paylaşabilir.
• Kardiyovasküler hastalığı olan diğer kişilerle bağlantı kurabilir. Bu sayede karşılıklı deneyimleri paylaşılabilir ve kişiler hastalıkla yaşamayı birbirlerinden öğrenebilir.
• Yapılan yaşam tarzı değişiklikleri hakkında aile ve arkadaşlarla konuşulabilir. Bu değişikliklerin kişi için neden önemli oldukları açıklanır ve doğru yolda kalmasına yardımcı olmaları istenir.

Ateroskleroz yaygın bir durumdur. Bu nedenle, aterosklerozu olanlar bu konuda yalnız olmadıklarını unutmamalıdır. Diğer birçok insan da bu hastalığa sahiptir. Doktorlar, kişinin uzun ve sağlıklı bir yaşam sürdürebilmesi için bu hastalığı yönetmesine yardımcı olmaya her zaman hazırdır.