Sinir Sistemi Nedir? Nasıl Çalışır? Hangi Hastalıklardan Etkilenir?

Sinir Sistemi Nedir? Nasıl Çalışır? Hangi Hastalıklardan Etkilenir? başlıklı makalemizde, konunun detaylarını inceleyeceğiz. Sinir sistemi vücudun komuta merkezidir. Kaynağı beyindir ve hareketleri, düşünceleri ve çevreye verilen otomatik tepkileri kontrol eder. Ayrıca sindirim, nefes alma ve cinsel gelişim (ergenlik) gibi diğer vücut sistemlerini ve süreçlerinin de kontrolünü üstlenir. Hastalıklar, kazalar, toksinler ve doğal yaşlanma süreci sinir sistemine zarar verebilir.

Sinir Sistemi Nedir?

Sinir sistemi yaptığınız, düşündüğünüz, söylediğiniz veya hissettiğiniz neredeyse her şeyi yönlendirir. Hareket, düşünce ve hafıza gibi karmaşık süreçleri kontrol eder. Ayrıca nefes alma, kızarma ve göz kırpma gibi vücudun düşünmeden yaptığı şeylerde de önemli bir rol oynar.

Sinir sistemi, aşağıdakiler başta olmak üzere sağlığın her yönünü etkiler:

• Düşünceler, hafıza, öğrenme ve duygular.
• Denge ve koordinasyon gibi hareketler.
• Beynin gördükleri, duydukları, tattıkları, dokundukları ve hissettiklerini nasıl yorumladığı da dahil olmak üzere duyular.
• Uyku, iyileşme ve yaşlanma.
• Kalp atışı ve nefes alma düzeni.
• Stresli durumlara verilen tepki.
• Sindirimin yanı sıra ne kadar aç ve susuz hissedildiği.
• Ergenlik gibi vücut süreçleri.

Bu karmaşık sistem vücudun komuta merkezidir. Vücudun sistemlerini düzenler ve çevreyi deneyimlemeyi sağlar.

Geniş bir sinir ağı, vücudun her yerindeki diğer hücrelere, bezlere ve kaslara elektrik sinyalleri gönderir. Bu sinirler etraftaki dünyadan bilgi alır. Daha sonra sinirler bilgiyi yorumlar ve tepkiyi kontrol eder. Neredeyse vücut boyunca uzanan muazzam bir bilgi otoyolu gibidir.

Sinir Sistemi Ne İşe Yarar?

Sinir sistemi vücudun her yerine sinyal veya mesaj göndermek için nöron adı verilen özelleşmiş hücreler kullanır. Bu elektrik sinyalleri beyin, deri, organlar, bezler ve kaslar arasında dolaşır.

Bu mesajlar uzuvları hareket ettirmeye ve ağrı gibi hisleri hissetmeye yardımcı olur. Gözler, kulaklar, dil, burun ve vücudun her yerindeki sinirler, çevre hakkında bilgi alır. Sonra sinirler bu verileri beyne taşır.

Farklı nöron türleri farklı sinyaller gönderir. Motor nöronlar kaslara hareket etmelerini söyler. Duyusal nöronlar duyularınızdan bilgi alır ve beyninize sinyaller gönderir. Diğer nöron türleri nefes almak, titremek, düzenli bir kalp atışına sahip olmak ve yiyecekleri sindirmek gibi vücudunuzun otomatik olarak yaptığı şeyleri kontrol eder.

Sinir Sisteminin Bölümleri Nelerdir?

Sinir sisteminin iki ana bölümü vardır. Her bölüm nöron veya sinir hücresi adı verilen milyarlarca hücre içerir. Bu özel hücreler, vücuda ne yapması gerektiğini söylemek için elektrik sinyalleri gönderir ve alır.

Sinir sisteminin ana bölümleri aşağıdakiler gibidir:

Merkezi Sinir Sistemi

Beyin ve omurilik merkezi sinir sistemini oluşturur. Beyin, vücudun geri kalanına mesaj göndermek için sinirleri kullanır. Her sinirin miyelin adı verilen koruyucu bir dış tabakası vardır. Miyelin siniri yalıtır ve mesajların iletilmesine yardımcı olur.

Periferik Sinir Sistemi

Periferik sinir sistemi, vücudun her yerinde merkezi sinir sisteminden ayrılan birçok sinirden oluşur. Bu sistem beyinden ve omurilikten organlara, kollara, bacaklara, el ve ayak parmaklara bilgi iletir.

Periferik sinir sistemi aşağıdakileri içerir:

• İstemli hareketlerini yönlendiren somatik sinir sistemi.
• Düşünmeden yapılan aktiviteleri kontrol eden otonom sinir sistemi.

Sinir Sistemini Etkileyen Durumlar ve Hastalıklar Nelerdir?

Binlerce hastalık ve durum sinirleri etkileyebilir. Yaralı bir sinir mesaj göndermekte zorlanır. Sinir bazen o kadar hasar görür ki hiç mesaj gönderemez veya alamaz. Sinir yaralanması uyuşukluğa, iğnelenme hissine veya ağrıya neden olabilir. Yaralanan bölgeyi hareket ettirmek kişi için zor veya imkansız olabilir.

Sinir hasarı çeşitli şekillerde meydana gelebilir. Sinir hasarının en yaygın nedenlerinden bazıları şunlardır:

• Hastalık: Birçok enfeksiyon, kanser, diyabet, lupus ve romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar sinir sistemi sorunlarına neden olabilir. Diyabet, diyabetle ilişkili nöropatiye yol açarak bacaklarda ve ayaklarda karıncalanma ve ağrıya neden olabilir. Multipl skleroz (MS) adı verilen bir durum, merkezi sinir sistemindeki sinirlerin etrafındaki miyeline saldırır.
• İnme: Beyindeki kan damarlarından biri tıkandığında veya aniden patladığında inme meydana gelir. Yeterli kan olmadığında beynin bir kısmı ölür. O zaman sinirler aracılığıyla mesaj gönderemez. İnme, hafiften şiddetliye kadar değişen sinir hasarına neden olabilir.
• Kaza sonucu yaralanma: Sinirler bir kaza sırasında ezilebilir, gerilebilir veya kesilebilir. Araba çarpmaları ve düşmeler, vücudun herhangi bir yerindeki sinirlere zarar verebilecek yaygın yaralanmalardır.
• Basınç: Bir sinir sıkışırsa, işini yapmak için yeterli kan alamaz. Sinirler, aşırı kullanım (karpal tünel sendromunda olduğu gibi), tümör veya siyatik gibi yapısal sorunlar gibi birçok nedenden dolayı sıkışabilir.
• Zehirli maddeler: Kemoterapi ilaçları, yasadışı uyuşturucular, aşırı alkol ve zehirli maddeler periferik nöropatiye veya sinir hasarına neden olabilir. Böbrek hastalığı olan kişilerin sinir hasarı geliştirme ihtimali daha yüksektir çünkü böbrekleri toksinleri filtrelemekte zorlanır.
• Yaşlanma süreci: Yaşlandıkça, nöronların sinyalleri eskisi kadar hızlı hareket etmeyebilir. Kişi kendini daha zayıf hissedebilir ve refleksleri yavaşlayabilir. Bazı insanlar el parmaklarındaki, ayak parmaklarındaki veya vücutlarının diğer kısımlarındaki hissi kaybederler.

Sinir Hasarları Ne Kadar Yaygındır?

Bazı sinir hasarı nedenleri diğerlerine göre daha sık görülür. Bunlar şöyledir:

• Diyabet: Bu endokrin sistem bozukluğu, diyabetle ilişkili nöropati adı verilen sinir hasarına neden olur. Yaklaşık 30 milyon ABD’li diyabet hastasıdır ve bunların yaklaşık %50'sinde bir miktar sinir hasarı vardır. Diyabet nöropatisi genellikle kolları, bacakları, elleri, ayakları, el ve ayak parmaklarını etkiler.
• Lupus: Yaklaşık 1,5 milyon ABD’li lupus ile yaşamaktadır ve bunların %15'i sinir hasarı yaşamıştır.
• Romatoid artrit: Romatoid artriti olan kişilerde de nöropati gelişebilir. Romatoid artrit ABD'de 1,3 milyondan fazla insanı etkilemektedir ve en yaygın artrit türlerinden biridir.
• İnme: Her yıl yaklaşık 800.000 ABD’li felç geçirmektedir. İnmeler 65 yaş üstü kişilerde daha sık görülür.

Sinir Sistemi Nasıl Sağlıklı Tutulabilir?

Sinir sistemi tüm vücudun komuta merkezidir. Doğru çalışmaya devam etmesi için bakıma ihtiyacı vardır. Düzenli olarak doktora görünmek, sağlıklı beslenmek, uyuşturucu kullanmamak ve alkol alınıyorsa ölçüyü kaçırmamak gerekir. Hastalıklardan kaynaklanan sinir hasarını önlemenin en iyi yolu, diyabet gibi sinirlere zarar verebilecek hastalıkları yönetmektir.

Ne Zaman Doktor Bir ile İletişime Geçmek Gerekir?

Kişi kendinde, koordinasyon kaybı veya ciddi kas güçsüzlüğü gibi ani değişiklikler fark ederse hemen bir doktorla iletişime geçmelidir. Ayrıca aşağıdaki durumlarda da bir doktora görünmek gerekir:

• Görme sorunları veya baş ağrısı.
• Konuşma bozukluğu.
• Kollarda veya bacaklarda uyuşma, karıncalanma veya his kaybı.
• Titreme veya tikler (rastgele kas hareketleri).
• Davranış veya hafıza değişiklikleri.
• Koordinasyon veya kasları hareket ettirme ile ilgili sorunlar.