Kişilik Bozuklukları ve Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Kişilik Bozuklukları ve Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Kişilik bozuklukları; uzun süreli, yıkıcı düşünce, davranış, ruh hali ve başkalarıyla ilişki kurma kalıplarını içeren 10 farklı ruh sağlığı durumundan oluşan bir gruptur. Kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle düşünce ve davranışlarının sorunlu olduğunu fark etmezler.

Kişilik Bozukluğu Nedir?

Kişilik bozukluğu; uzun süreli, her şeyi kapsayan, yıkıcı düşünce, davranış, ruh hali ve başkalarıyla ilişki kalıplarını içeren bir akıl sağlığı durumudur. Bu örüntüler kişide önemli sıkıntılara neden olur ve/veya kişinin işlevlerini yerine getirme kabiliyetini bozar. Her biri farklı özelliklere ve semptomlara sahip 10 tür kişilik bozukluğu vardır.

Kişilik, birey olarak kim olduğumuzu tanımlamak için hayati önem taşır. Tutumlar, düşünceler ve davranışlar da dahil olmak üzere benzersiz bir özellik karışımının yanı sıra bu özellikleri başkalarıyla ve çevremizdeki dünyayla etkileşimlerimizde nasıl ifade ettiğimizi içerir. Kişilik bozuklukları gerçekliğin çarpık algılanmasına, anormal davranışlara ve iş, ilişkiler ve sosyal işlevsellik dahil olmak üzere hayatın çeşitli yönlerinde sıkıntıya neden olabilir. Ayrıca, kişilik bozukluğu olan kişiler sorunlu davranışlarının veya başkaları üzerindeki olumsuz etkilerinin farkına varamayabilirler.

Kişilik Bozukluğu Türleri Nelerdir?

Tanınmış ruhsal hastalıklar için standart referans yayın olan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5), 10 kişilik bozukluğu türünü üç ana küme (kategori) halinde düzenler. Her kümenin farklı ortak semptomları vardır.

A Kümesi Kişilik Bozuklukları Nelerdir?

A kümesi kişilik bozuklukları olağandışı ve eksantrik düşünce veya davranışları içerir. Bunlar şunları içerir:

• Paranoit kişilik bozukluğu: Bu durumun temel özelliği, şüphe için yeterli neden olmaksızın başkalarına karşı amansız bir güvensizlik ve şüphe olan paranoyadır. Paranoit kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle başkalarının kendilerini küçük düşürmeye, zarar vermeye veya tehdit etmeye çalıştığına inanırlar.
• Şizoit kişilik bozukluğu: Bu durum, kişiler arası ilişkilerden tutarlı bir şekilde uzaklaşma ve genel olarak ilgisizlikle kendini gösterir. Şizoit kişilik bozukluğu olan kişiler başkalarıyla etkileşime girerken sınırlı bir duygu yelpazesine sahiptir.
• Şizotipal kişilik bozukluğu: Bu rahatsızlığa sahip kişiler, yakın ilişkilerden yoğun rahatsızlık duyma ve yakın ilişkilere sınırlı ihtiyaç duyma konusunda tutarlı bir örüntü sergilerler. İlişkiler, çarpıtılmış gerçeklik görüşleri, batıl inançları ve olağandışı davranışları nedeniyle engellenebilir.

B Kümesi Kişilik Bozuklukları Nelerdir?

B kümesi kişilik bozuklukları dramatik ve düzensiz davranışları içerir. Bu tür rahatsızlıkları olan kişiler yoğun, dengesiz duygular ve dürtüsel davranışlar sergilerler.

B kümesi kişilik bozuklukları şunları içerir:

• Antisosyal kişilik bozukluğu: Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip kişiler başkalarına karşı saygı eksikliği gösterir ve sosyal olarak kabul edilen normlara veya kurallara uymazlar. Antisosyal kişilik bozukluğu olan kişiler yasaları çiğneyebilir veya çevrelerindeki diğer kişilere fiziksel veya duygusal zarar verebilir. Davranışlarının sorumluluğunu almayı reddedebilir ve/veya eylemlerinin olumsuz sonuçlarını göz ardı edebilirler.
• Borderline kişilik bozukluğu: Bu durum, düşük öz saygı, ruh hali değişimleri, dürtüsel davranışlar ve bunları takip eden ilişki zorlukları ile sonuçlanan duygusal düzenleme güçlüğü ile belirgindir.
• Histriyonik kişilik bozukluğu: Bu durum yoğun, dengesiz duygular ve çarpıtılmış bir benlik imajı ile kendini gösterir. Histriyonik kişilik bozukluğu olan kişiler için öz saygıları başkalarının onayına bağlıdır ve gerçek bir öz değer duygusundan kaynaklanmaz. Başkaları tarafından fark edilmek için aşırı bir istek duyarlar ve dikkat çekmek için dramatik ve/veya uygunsuz davranışlar sergileyebilirler.
• Narsistik kişilik bozukluğu: Bu durum, üstünlük ve kendini beğenmişlik hissetme, aşırı övgü ve hayranlık ihtiyacı ve başkaları için empati eksikliği gibi tutarlı bir örüntü içerir. Bu düşünce ve davranışlar genellikle düşük öz saygı ve özgüven eksikliğinden kaynaklanır.

C Kümesi Kişilik Bozuklukları Nelerdir?

C kümesi kişilik bozuklukları şiddetli kaygı ve korku içerir. Bunlar şunları içerir:

• Çekingen kişilik bozukluğu: Bu rahatsızlığa sahip kişiler kronik yetersizlik duygularına sahiptir ve başkaları tarafından olumsuz bir şekilde yargılanmaya karşı son derece hassastırlar. Başkalarıyla etkileşim kurmak istemelerine rağmen, reddedilme korkusu nedeniyle sosyal etkileşimden kaçınma eğilimindedirler.
• Bağımlı kişilik bozukluğu: Bu durum, sürekli ve aşırı bir şekilde bir başkası tarafından bakılma ihtiyacı ile kendini gösterir. Aynı zamanda itaatkarlık, sürekli güvence ihtiyacı ve karar verme yetersizliğini de içerir. Bağımlı kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle başka bir kişiye çok yakın olurlar ve o kişiyi memnun etmek için büyük çaba harcarlar. Pasif ve yapışkan davranışlar sergileme eğilimindedirler ve ayrılma korkusu yaşarlar.
• Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu: Bu durum, bir görevi tamamlamayı yavaşlatan veya engelleyen tutarlı ve aşırı düzenlilik, mükemmeliyetçilik ve kontrol (esnekliğe yer bırakmadan) ihtiyacı ile belirgindir. Ayrıca ilişkilere de müdahale edebilir.

Bu, bir anksiyete bozukluğu olarak sınıflandırılan obsesif kompulsif bozukluktan ayrı bir durumdur. Obsesif kompulsif bozukluğa sahip kişiler genellikle obsesif kompulsif bozukluğun davranışlarına neden olduğunun farkındayken ve değişmeleri gerektiğini kabul ederken, obsesif kompulsif kişilik bozukluğuna sahip kişiler genellikle davranışlarına ilişkin çok az öz farkındalığa sahiptir. İnsanlar birden fazla kişilik bozukluğunun karışık semptomlarına sahip olabilirler.

Kişilik Bozuklukları Kimleri Etkiler?

Herkes bir kişilik bozukluğuna sahip olabilir ancak farklı kişilik bozuklukları insanları farklı şekilde etkiler. Çoğu kişilik bozukluğu, kişiliğin daha da geliştiği ve olgunlaştığı gençlik yıllarında başlar. Sonuç olarak, kişilik bozukluğu teşhisi konan kişilerin neredeyse tamamı 18 yaşın üzerindedir. Bunun bir istisnası antisosyal kişilik bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip kişilerin yaklaşık %80'i, 11 yaşına kadar belirtiler göstermeye başlamış olacaktır.

Antisosyal kişilik bozukluklarının erkekleri etkileme olasılığı daha yüksektir. Borderline, histrionik ve bağımlı kişilik bozukluklarının ise kadınları etkileme olasılığı daha yüksektir.

Kişilik Bozuklukları Ne Kadar Yaygındır?

ABD'deki yetişkinlerin yaklaşık %9'unda bir tür kişilik bozukluğu vardır ve küresel nüfusun yaklaşık %6'sında bir kişilik bozukluğu vardır. Borderline kişilik bozukluğu ve antisosyal kişilik bozukluğu en sık teşhis edilen kişilik bozukluklarıdır.

Kişilik Bozukluklarına Ne Sebep Olur?

Kişilik bozuklukları en az anlaşılan ruh sağlığı sorunları arasındadır. Bilim insanları hala bunların nedenini bulmaya çalışmaktadır.

Günümüzde aşağıdaki faktörlerin kişilik bozukluklarının gelişimine katkıda bulunabileceğine inanılmaktadır:

• Genetik: Bilim insanları obsesif kompulsif kişilik bozukluğunda bir faktör olabilecek hatalı işleyen bir gen tespit etmişlerdir. Araştırmacılar ayrıca kişilik bozukluklarında rol oynayabilecek özellikler olan saldırganlık, kaygı ve korku ile genetik bağlantıları da araştırmaktadır.
• Beyin değişiklikleri: Araştırmacılar belirli kişilik bozukluklarına sahip kişilerde ince beyin farklılıkları tespit etmişlerdir. Örneğin, paranoit kişilik bozukluğu üzerine yapılan çalışmalardaki bulgular, amigdala işleyişinin değiştiğine işaret etmektedir. Amigdala, beynin korkulu ve tehdit edici uyaranları işlemekle ilgili bölümüdür. Şizotipal kişilik bozukluğu üzerine yapılan bir çalışmada, araştırmacılar beynin ön lobunda hacimsel bir azalma bulmuşlardır.
• Çocukluk travması: Bir çalışma, çocukluk travmaları ile kişilik bozukluklarının gelişimi arasında bir bağlantı olduğunu ortaya koymuştur. Örneğin, borderline kişilik bozukluğu olan kişilerde özellikle yüksek oranda çocukluk çağı cinsel travması görülmüştür. Sınırda ve antisosyal kişilik bozukluğu olan kişilerin yakınlık ve güvenle ilgili sorunları vardır ve bunların her ikisi de çocukluk çağı istismarı ve travmasıyla ilişkili olabilir.
• Sözlü istismar: Bir çalışmada, çocukken sözlü istismara maruz kalan kişilerin yetişkinlikte borderline, narsisistik, obsesif kompulsif veya paranoit kişilik bozukluklarına sahip olma olasılığının üç kat daha fazla olduğu görülmüştür.
• Kültürel faktörler: Farklı ülkeler arasında değişen kişilik bozukluğu oranlarının da gösterdiği gibi, kültürel faktörler de kişilik bozukluklarının gelişiminde rol oynayabilir. Örneğin, Tayvan, Çin ve Japonya'da antisosyal kişilik bozukluğu vakaları oldukça düşükken, C kümesi kişilik bozukluğu oranları oldukça yüksektir.

Kişilik Bozukluklarının Belirtileri Nelerdir?

10 kişilik bozukluğu türünün her birinin kendine özgü belirti ve semptomları vardır. Ancak, genel olarak, kişilik bozuklukları aşağıdakilerle ilgili sorunları içerir:

• Kimlik ve benlik duygusu: Kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle kendileriyle ilgili net veya istikrarlı bir görüşe sahip değildir ve kendilerini nasıl gördükleri genellikle duruma veya birlikte oldukları kişilere bağlı olarak değişir. Öz saygıları gerçekçi olmayan bir şekilde yüksek ya da düşük olabilir.
• İlişkiler: Kişilik bozukluğu olan kişiler, sorunlu inançları ve davranışları nedeniyle başkalarıyla yakın ve istikrarlı ilişkiler kurmakta zorlanırlar. Başkalarına karşı empati ya da saygıdan yoksun olabilirler, duygusal olarak kopuk olabilirler ya da aşırı ilgi ve bakıma muhtaç olabilirler.

Kişilik bozukluklarının bir başka ayırt edici işareti de kişilik bozukluğu olan kişilerin çoğunun, düşünce ve davranışlarının nasıl sorunlu olduğuna dair çok az içgörü veya öz farkındalığa sahip olmaları veya hiç sahip olmamalarıdır.

Bir Kişide Kişilik Bozukluğu Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?

Profesyonel ve tıbbi bir teşhis konmadığı sürece bir kişide kişilik bozukluğu olup olmadığından emin olunamaz. Kişilik tipleri ve kişilik bozuklukları arasındaki farkı anlamak önemlidir. Utangaç olan veya yalnız vakit geçirmeyi seven bir kişinin çekingen veya şizoit kişilik bozukluğu olması gerekmez.

Kişilik tarzı ile kişilik bozukluğu arasındaki fark, genellikle kişinin kişiliğinin hayatının aşağıdakiler gibi farklı bölümlerini nasıl etkilediği değerlendirilerek belirlenebilir:

• İş.
• İlişkiler.
• Duygular/duygulanımlar.
• Öz kimlik.
• Gerçeklik farkındalığı.
• Davranış ve dürtü kontrolü.

Kişilik bozukluğu olan kişilerin bazı genel belirtileri şunlardır:

• Davranışları tutarsız, sinir bozucu ve sevdikleri ve etkileşimde bulundukları diğer insanlar için kafa karıştırıcıdır.
• Başkalarına davranmanın ve onların etrafında olmanın gerçekçi ve kabul edilebilir yollarını anlamakta sorun yaşayabilirler.
• Davranışlarının kendileri ve/veya başkaları için nasıl sorunlara yol açtığının farkında olmayabilirler.
• Ebeveyn iseler, ebeveynlik tarzları kopuk, aşırı duygusal, istismarcı veya sorumsuz olabilir. Bu durum bazen çocuklarında fiziksel, duygusal veya zihinsel sorunlara yol açabilir.

Kişilik Bozuklukları Nasıl Teşhis Edilir?

Kişilik bozukluğu olan çoğu insan davranışlarında veya düşünce tarzlarında bir sorun olduğunu düşünmediği için kişilik bozukluklarının teşhis edilmesi zor olabilir. Bu nedenle, kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle durumları için yardım veya teşhis istemezler. Bunun yerine, sevdikleri kişiler veya sosyal bir kurum onları bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirebilir çünkü davranışları başkaları için zorluk yaratır.

Yardım istediklerinde, bu genellikle anksiyete, depresyon veya madde kullanımı gibi durumlardan ya da kişilik bozukluğunun yarattığı boşanma veya işsizlik gibi sorunlardan kaynaklanır, bozukluğun kendisinden değil.

Sağlık hizmeti sağlayıcıları belirli bir kişilik bozukluğunun teşhisini Amerikan Psikiyatri Birliği'nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'nda yer alan kriterlere dayandırır.

Psikolog veya psikiyatrist gibi bir ruh sağlığı uzmanı, bir kişide kişilik bozukluğu olabileceğinden şüphelendiğinde, genellikle savunmacı bir tepki veya düşmanca bir ortam yaratmayacak geniş, genel sorular sorar. Uzman, aşağıdaki konulara ışık tutacak sorular soracaktır:

 

• Geçmiş günler.
• İlişkiler
• Önceki iş geçmişi.
• Gerçeği değerlendirme yetisi.
• Dürtü kontrolü.

Kişilik bozukluğu olduğundan şüphelenilen bir kişi davranışları hakkında içgörü sahibi olmayabileceğinden, ruh sağlığı uzmanları genellikle kişinin davranışları ve geçmişi hakkında daha fazla bilgi toplamak için kişinin ailesi ve/veya arkadaşları ile birlikte çalışır.

Kişilik bozuklukları genellikle yetersiz teşhis edilir çünkü sağlık hizmeti sağlayıcıları bazen genel popülasyonda kişilik bozukluklarından çok daha yaygın olan anksiyete veya depresyon semptomlarına odaklanır. Bu semptomlar, altta yatan herhangi bir kişilik bozukluğunun özelliklerini gölgede bırakabilir.

Kişilik Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilir?

Kişilik bozuklukları psikiyatride tedavisi en zor bozukluklardan bazılarıdır. Bunun temel nedeni, kişilik bozukluğu olan kişilerin davranışlarının sorunlu olduğunu düşünmemeleri ve bu nedenle sıklıkla tedavi arayışına girmemeleridir.

Kişilik bozukluğu olan bir kişi tedavi arasa bile, modern tıp hala tedavi seçeneklerinden yoksundur. Şu anda herhangi bir kişilik bozukluğunu tedavi etmek için onaylanmış bir ilaç yoktur ancak kişilik bozukluğu olan kişilerde yaygın olarak görülen anksiyete ve depresyon semptomlarına yardımcı olabilecek ilaçlar vardır. Ancak psikoterapi (konuşma terapisi) kişilik bozukluklarını yönetmeye yardımcı olabilir. Psikoterapi, sorunlu duygu, düşünce ve davranışları tanımlamaya ve değiştirmeye yardımcı olmayı amaçlayan çeşitli tedavi teknikleri için kullanılan bir terimdir. Psikolog veya psikiyatrist gibi bir ruh sağlığı uzmanıyla çalışmak kişiye ve ailesine destek, eğitim ve rehberlik sağlayabilir.

Kişilik bozukluklarının tedavisinde psikoterapinin ana hedefleri şunlardır:

• Anksiyete ve depresyon gibi anlık sıkıntıların azaltılması.
• Kişinin sorunlarının içsel olduğunu ve diğer insanlardan veya durumlardan kaynaklanmadığını anlamasına yardımcı olmak.
• Sağlıksız ve sosyal olarak istenmeyen davranışların azaltılması.
• Zorluklara neden olan kişilik özelliklerinin değiştirilmesi.

Birkaç farklı psikoterapi türü vardır ve her kişilik bozukluğu farklı türler gerektirir. Örneğin, çalışmalar diyalektik davranış terapisinin borderline kişilik bozukluğu olan kişilerin tedavisinde etkili olduğunu ve histrionik kişilik bozukluğu olan kişilerin genellikle bilişsel-davranışçı terapiden yararlandığını göstermektedir.

Kişilik Bozuklukları Önlenebilir mi?

Şu anda kişilik bozukluklarını önlemenin bilinen bir yolu yoktur ancak ilgili sorunların çoğu tedavi ile azaltılabilir. Belirtiler ortaya çıkar çıkmaz yardım istemek, kişinin hayatındaki, ailesindeki ve arkadaşlık ilişkilerindeki aksamayı azaltmaya yardımcı olabilir.

Kişilik Bozukluklarının Seyri Nasıldır?

Kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle uygun tıbbi yardım almadıkları için, kişilik bozukluklarının genel seyri kötüdür.

Tedavi edilmeyen kişilik bozuklukları şunlara neden olabilir:

• Kötü ilişkiler.
• Mesleki zorluklar.
• Bozulmuş sosyal işlevsellik.

Araştırmalar, kişilik bozukluklarının aşağıdakilerle ilgili yüksek oranlarla ilişkili olduğunu göstermektedir:

• İşsizlik.
• Boşanma.
• Aile içi istismar.
• Madde kullanımı.
• Evsizlik.
• Suç (özellikle antisosyal kişilik bozukluğu).

Buna ek olarak, kişilik bozukluğu olan kişilerin acil servise gitme, travmatik kazalar geçirme ve intihar yoluyla erken ölüm olasılığı daha yüksektir. Görünüm korkutucu gibi olsa da araştırmalar işbirlikçi bakım yönetiminin, tedaviye bağlı kalmaları halinde kişilik bozukluğu olan kişiler için sonuçları büyük ölçüde iyileştirebileceğini göstermektedir. Kişilik bozukluğu olan ya da olabilecek birini tanıyorsanız, onu tedavi olmaya ikna etmeye çalışın. Kişinin kendini belirli bir kişilik bozukluğunun doğası hakkında eğitmesi de önemlidir, böylece ne beklemesi gerektiğini daha iyi anlayabilir.

Kişilik bozukluklarının ruh sağlığı sorunları olduğunu unutmamak önemlidir. Tüm ruh sağlığı durumlarında olduğu gibi, belirtiler ortaya çıkar çıkmaz yardım aramak hayattaki aksaklıkları azaltmaya yardımcı olabilir. Ruh sağlığı uzmanları, düşünce ve davranışları yönetmeye yardımcı olabilecek tedavi planları sunabilir. Kişilik bozukluğu olan kişilerin aile üyeleri sıklıkla stres, depresyon, keder ve izolasyon yaşarlar. Ruh sağlığınıza dikkat etmek ve bu belirtiler mevcutsa yardım almak önemlidir.