Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. Spinal müsküler atrofi (SMA), gittikçe kötüleşen kas güçsüzlüğüne neden olan genetik bir durumdur. Şiddeti ve başlangıç yaşına göre değişen beş alt tipi vardır. SMA'nın tedavisi yoktur ancak bazı terapiler ve ilaçlar semptomları yönetmeye yardımcı olabilir.

Spinal Müsküler Atrofi Nedir?

Spinal musküler atrofi (SMA), belirli kasların zayıflamasına ve erimesine (atrofi) neden olan bir grup genetik (kalıtsal) nöromüsküler bozukluğu temsil eder.

SMA, omurilikte alt motor nöronlar veya ön boynuz hücreleri olarak adlandırılan belirli bir sinir hücresi türünün kaybını içerir. Bu hücreler kas hareketlerini kontrol eder. Bu motor nöronlar olmadan, kaslar kendilerini hareket ettiren sinir sinyallerini alamazlar.

SMA'daki zayıflık, vücudun merkezine yakın kaslarda (proksimal kaslar), vücudun merkezinden daha uzaktaki kaslara (distal kaslar) göre daha şiddetli olma eğilimindedir. Kas güçsüzlüğü zamanla kötüleşme eğilimindedir.

SMA Türleri Nelerdir?

SMA'nın beş alt tipi vardır. Doktorlar bunları başlangıç yaşının yanı sıra ciddiyet ve yaşam beklentisine göre sınıflandırır. Alt tipler şunları içerir:

• Tip-0 SMA (konjenital SMA): Bu, doğumdan önce fetüsü etkileyen nadir bir alt tiptir. Doğum öncesinde tipik olarak fetal hareketlerde azalma görülür. Doğumda, tip 0 olan bebeklerde ciddi kas güçsüzlüğü vardır ve tipik olarak solunum yetmezliğine girerler. Ölüm genellikle doğumda veya yaşamın ilk ayı içinde gerçekleşir.
• Tip-1 SMA (şiddetli SMA): SMA vakalarının yaklaşık %60'ı tip 1'dir. Werdnig-Hoffman hastalığı olarak da adlandırılır. Belirtiler yaşamın ilk altı ayı içinde ortaya çıkar ve sınırlı baş kontrolü ve azalmış kas tonusunu (hipotoni) içerir. Tip-1 SMA'lı bebekler ayrıca yutma ve nefes alma güçlüğü çekerler. Solunum desteği olmazsa Tip-1 SMA'lı çocuklar ikinci doğum günlerinden önce ölürler.
• Tip-2 SMA (orta SMA): Tip-2 SMA'nın (Dubowitz hastalığı olarak da adlandırılır) belirtileri yaşamın altı ayı ile 18 ayı arasında ortaya çıkar. Belirtiler arasında hipotoni ve kötüleşen kas güçsüzlüğü yer alır, bu da bacaklarını kollarından daha fazla etkileme eğilimindedir. Tip-2 SMA'lı çocuklar oturabilir ancak yürüyemezler. Tip-2'li kişilerin yaklaşık %70'i 25 yaşına kadar, bazıları ise 30'lu yaşlarına kadar hayatta kalabilir. Solunum sorunları başlıca ölüm nedenidir.
• Tip-3 SMA (hafif): Tip-3 SMA'nın (Kugelbert-Welander hastalığı olarak da adlandırılır) belirtileri çocuğun yaşamının ilk 18 ayından sonra ortaya çıkar. Tip-3 semptomları arasında yürüme zorluğuna yol açan alt ekstremite kas güçsüzlüğü bulunur. Tip-3 SMA'lı kişiler solunum sorunları geliştirme eğiliminde değildir ve hastalık tipik olarak yaşam beklentisini etkilemez.
• Tip-4 SMA (yetişkin): Bu SMA'nın en hafif formudur. Tipik olarak 21 yaşından sonraya kadar ortaya çıkmaz. Kas zayıflığı semptomları yavaş ilerler, bu nedenle Tip-4'e sahip çoğu insan hareketli kalır. Tipik olarak yaşam beklentisini etkilemez.

SMA Ne Kadar Yaygındır?

SMA'nın nadir görüldüğü düşünülse de kistik fibrozisten sonra bebeklik ve çocukluk döneminde en sık görülen ikinci ciddi kalıtsal hastalıktır. Araştırmacılar, 6.000 ila 11.000 canlı doğumdan 1'ini etkilediğini tahmin etmektedir. SMA, beyaz ve Asyalı insanlarda Siyah ve Hispanik insanlara göre yaklaşık iki kat daha yaygındır.

SMA'nın Belirtileri Nelerdir?

Genel olarak, SMA'nın ana belirtisi kas güçsüzlüğüdür (genel olarak vücudun merkezine en yakın kaslarda). Ancak semptomlar hastalığın türüne göre değişir.

Tip-0 SMA belirtileri şunları içerir:

• Fetal hareketlerde azalma.
• Artrogripozis.
• Azalmış kas tonusu (hipotoni).
• Şiddetli kas güçsüzlüğü.
• Ciddi solunum sorunları.

Tip-1 SMA belirtileri şunları içerir:

• Sınırlı baş kontrolü.
• Hipotoni.
• Refleks eksikliği (arefleksi).
• Desteksiz oturamama.
• Anormal solunum düzeni ve çan şeklinde göğüs.
• Büyüme sorunlarına yol açabilecek yutma güçlüğü.
• Yüz kaslarında zayıflık. Bu durum hastalığın ilerleyen dönemlerinde gelişir.

Tip-2 SMA belirtileri şunları içerir:

• Hipotoni ve arefleksi.
• Çocuğun bacaklarını kollarından daha fazla etkileyen ilerleyici kas güçsüzlüğü.
• Skolyoz.
• Çocuğun göğsünde kısıtlayıcı akciğer hastalığına neden olabilecek kas güçsüzlüğü.
• Çocuğun ellerinde sarsıntılı hareketler (poliminimiyoklonus).
• Kemik füzyonu (ankiloz) nedeniyle çocuğun çene (mandibula) ekleminin sertleşmesi.
• Eklem kontraktürleri.

Tip-3 SMA’nın belirtileri çoğunlukla çocuğun bacaklarını kollarından daha fazla etkileyen ilerleyici kas güçsüzlüğünü içerir.

Tip-4 SMA’nın ana semptomu hafif bacak güçsüzlüğüdür.

SMA’ya Ne Sebep Olur?

SMA genetik bir durumdur, yani biyolojik ebeveynlerden bu duruma neden olan genler miras alınır.

SMN1 (survivor motor nöron 1) genindeki mutasyonlar (değişiklikler) tüm spinal müsküler atrofi türlerine neden olur. Sahip olunan SMN2 geni kopya sayısı durumun ciddiyetini değiştirir.

Sağlıklı bir SMN1 geni SMN proteini üretir. Motor nöronlar hayatta kalmak ve düzgün çalışmak için bu proteine ihtiyaç duyar. Kişi SMA hastasıysa, vücudu yeterince SMN proteini üretmez, bu nedenle motor nöronları küçülür ve ölür. Sonuç olarak beyin istemli hareketleri, özellikle de baş, boyun, göğüs ve bacaklardaki hareketleri kontrol edemez.

SMN2 geni de az miktarda SMN proteini üretir. Bir kişi SMN2 geninin sekiz kopyasına sahip olabilir. SMN2 geninin birden fazla kopyasına sahip olmak tipik olarak daha az şiddetli SMA semptomlarına yol açar çünkü ekstra genler eksik SMN1 proteinini telafi eder.

SMA'nın Kalıtım Modeli

SMA otozomal resesif bir şekilde miras alınır, bu da her iki biyolojik ebeveyninin de SMN1 genindeki mutasyonları aktardığı anlamına gelir. Çoğu durumda, otozomal resesif durumu olan birinin biyolojik ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır. Ancak bu taşıyıcılarda tipik olarak hastalığın belirtileri görülmez. Genel popülasyonda SMN1 geninin mutasyonları yaygındır. Beyaz insanlar arasında her 50 kişiden 1'i taşıyıcı olabilir.

Nadir durumlarda, bir ebeveynden SMN1 gen mutasyonu miras alınabilir ve embriyonik gelişim sırasında genin diğer kopyasından yeni bir mutasyon edinilebilir.

SMA Nasıl Teşhis Edilir?

Teşhis sürecini başlatmak için doktor, kişiye kendisinin veya çocuğunun tıbbi geçmişi ve semptomları hakkında sorular soracaktır. Daha sonra fiziksel ve nörolojik muayeneler yapacaktır.

Doktor SMA'dan şüphelenirse, bunu doğrulayabilecek ana test genetik testtir. Bu kan testi, SMN1 genindeki sorunları tespit ederek SMA vakalarının %95'ini doğrulayabilir. ABD'deki 50 eyaletin her biri artık rutin olarak yeni doğanlarda SMA taraması yapmaktadır.

Bazı SMA semptomları, kas distrofisi gibi diğer nöromüsküler bozuklukların semptomlarına benzemektedir. Doktor SMA'dan hemen şüphelenmezse, nedenini bulmak için aşağıdaki testlerden herhangi birini önerebilir:

• Kreatin kinaz kan testi: Bozulan kaslar bu enzimi kan dolaşımına salgılar. Ancak diğer nöromüsküler bozukluklardan farklı olarak SMA'da seviyeler tipik olarak normaldir.
• Elektromiyogram (EMG) ve sinir iletim çalışması: Bu testler kasların ve sinirlerin elektriksel aktivitesini ölçer.
• Kas biyopsisi: Nadiren doktor kas biyopsisi de isteyebilir. Bu prosedür, kas dokusunun küçük bir miktarının alınmasını ve incelenmek üzere bir laboratuvara gönderilmesini içerir.

SMA Hamilelik Sırasında Teşhis Edilebilir mi?

Kişi hamileyse ve ailesinde SMA öyküsü varsa, doğum öncesi genetik testler gelişmekte olan fetüsün bu hastalığa sahip olup olmadığını kontrol edebilir. SMA için doğum öncesi testler şunları içerir:

• Amniyosentez: Amniyosentez sırasında doktor karna ince bir iğne sokarak az miktarda amniyotik sıvı çeker. Bir patolog örneği SMA açısından kontrol eder. Bu test gebeliğin 14. haftasından sonra yapılır.
• Koryon villus örneklemesi (CVS): Doktor rahim ağzından veya karından girerek plasentadan küçük bir doku örneği alır. Bir patolog bu örnekte SMA olup olmadığını kontrol eder. CVS gebeliğin 10. haftası gibi erken bir dönemde gerçekleştirilebilir.

SMA'nın Tedavisi Nedir?

Ne yazık ki SMA için bir tedavi yoktur. SMA tedavisi esas olarak semptomları yönetmeyi ve komplikasyonları önlemeyi amaçlar. Semptom yönetimi tedavileri şunları içerebilir:

• Duruşu iyileştirmeye, eklem hareketsizliğini önlemeye ve kas zayıflığını yavaşlatmaya yardımcı olabilecek fizik tedavi.
• Günlük görevleri yerine getirme yeteneğini geliştirebilecek mesleki terapi.
• Ortopedik ateller, koltuk değnekleri, yürüteçler ve tekerlekli sandalyeler gibi yardımcı cihazlar.
• Konuşma ve yutma güçlükleri için terapi.
• Yutma çok zor ve/veya tehlikeli ise beslenme tüpü.
• Solunum sorunları için destekli ventilasyon.

SMA İçin İlaçlar Nelerdir?

2016 ve 2020 yılları arasında ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), SMA'nın seyrini önemli ölçüde iyileştirebilecek tedavileri onaylamıştır. Bunlar şunları içerir:

• Hastalık modifiye edici tedavi: Bu ilaçlar SMN2 proteininin üretimini uyarır. FDA hem çocuklar hem de yetişkinler için Nusinersen'i onaylamıştır. Bir doktor ilacı omurilik kanalının etrafındaki boşluğa enjekte eder. Farklı bir ilaç olan Risdiplam, 2 aylık ve daha büyük SMA hastalarına yardımcı olur. Risdiplam günlük olarak ağız yoluyla (oral) alınır.
• Gen replasman tedavisi: 2 yaşından küçük çocuklar, onasemnogene abeparvovec-xioi adı verilen bir ilacın bir kerelik intravenöz (damar yolu) infüzyonundan fayda görebilir. Bu terapi eksik veya hatalı SMN1 genini işleyen bir genle değiştirir.

Bu yeni tedaviler, SMA semptomları ortaya çıkmadan önce erken başlanırsa özellikle etkili olabilir. Bu tedavilerin mevcudiyeti göz önüne alındığında, Amerika Birleşik Devletleri'nde artık yenidoğanlarda SMA için rutin tarama yapılmaktadır.

Çocuk, SMA için bir klinik araştırmaya da katılabilir. Bunun bir seçenek olup olmadığını görmek için çocuğun doktoruyla konuşulmalıdır.

SMA Önlenebilir mi?

SMA kalıtsal bir durumdur, bu nedenle tipik olarak önlenebilir değildir. Ancak genetik testler, SMA'lı bir biyolojik çocuğa sahip olma olasılığını anlamaya yardımcı olabilir.

Genetik bir test kullanılarak SMA için taşıyıcı testi yapılabilir. Kişinin kendisi veya eşi SMA'ya neden olan mutasyona uğramış geni taşıyorsa, bir genetik danışman çocuğun SMA'lı veya taşıyıcı olma olasılığını açıklayabilir.

SMA riskini azaltmak için hamilelikten önce adımlar atmak mümkün olabilir. Preimplantasyon genetik tanı (PGT) adı verilen bir süreç, mutasyona uğramış geni taşımayan embriyoları tanımlar. Doktor, in vitro fertilizasyon (IVF) sırasında sağlıklı embriyoları implante eder.

SMA'lı Bir Kişi İçin Hastalığın Seyri Nasıldır?

SMA'lı bir kişi için hastalığın seyri alt tipe göre değişir. Sağlık ekibi kişinin veya çocuğun durumuna göre ne beklenmesi gerektiği konusunda daha iyi bir fikir verebilir.

SMA’nın Komplikasyonları Nelerdir?

SMA'lı çocuklar zamanla ilerleyici kas güçsüzlüğü ve kas kontrolü kaybı yaşarlar. Potansiyel komplikasyonlar şunları içerir:

• Kemik kırıkları, kalça çıkığı ve skolyoz.
• Yeme ve yutma sorunları nedeniyle yetersiz beslenme ve dehidrasyon.
• Yutma sorunları nedeniyle aspirasyon pnömonisi gibi göğüs enfeksiyonları.
• Zayıf akciğerler ve solunum desteği (ventilasyon) gerektirebilecek solunum sorunları.

SMA'lı kişiler, özellikle hastalık veya açlık dönemlerinde metabolik asidoza da yatkındır. Araştırmacılar bunun neden olduğundan emin değildirler.

SMA'lı Bir Kişinin Yaşam Beklentisi Nedir?

SMA'lı bir kişinin yaşam beklentisi büyük ölçüde tipine bağlıdır:

• Tip-0 SMA doğumda veya bir aylık yaşam süresi içinde ölümle sonuçlanır.
• Tip-1 SMA genellikle solunum desteği olmadan 2 yaşına kadar ölümle sonuçlanır.
• Tip-2 SMA için beklenen yaşam süresi değişkenlik göstermekle birlikte genellikle 20 ila 40 yıl arasındadır.
• SMA tip 3 ve 4 tipik olarak yaşam beklentisini etkilemez.

Hastalık modifiye edici ve gen değiştirme tedavilerinin SMA tip 1'de sağkalımı önemli ölçüde iyileştirdiğinin kanıtlandığını belirtmek önemlidir. Doktor kişiye ne beklemesi gerektiği konusunda daha iyi bir fikir verebilecektir.

SMA'lı Bir Çocuğa Nasıl Bakılabilir?

Çocuk SMA hastasıysa, en iyi tıbbi bakımı almasını ve terapiye mümkün olduğunca çok erişmesini sağlamak için onun yanında olmak önemlidir. Bakım için çocuğun yanında olarak onun erişebileceği hakları aramak, mümkün olan en iyi yaşam kalitesine sahip olmasına yardımcı olabilir.

Ebeveynler, deneyimlerini paylaşabilecek diğer kişilerle tanışmak için bir destek grubuna katılmayı da düşünebilir.

Doktora Hangi Sorular Sorulmalıdır?

Kişinin kendisinde veya çocuğunda SMA varsa, doktora aşağıdaki soruları sorması yararlı olabilir:

• Bende veya çocuğumda ne tür SMA var?
• Bu SMA türünün seyri nasıldır?
• Bu SMA türü için en iyi tedavi nedir?
• Tedavi riskleri ve yan etkileri nelerdir?
• Ailemin diğer üyeleri SMA'ya yakalanma riski taşıyor mu? Eğer öyleyse, genetik testler yaptırmalı mıyız?
• Benim veya çocuğumun ne tür bir sürekli bakıma ihtiyacı olacak?
• Hangi komplikasyon belirtilerine dikkat etmeliyim?

Spinal müsküler atrofi (SMA) teşhisini duymak zor olabilir. Sağlık ekibi, bu tanının çocuğun sağlığı ve geleceği için ne anlama geldiğini açıklamak için ailenin yanında olacaktır. Ebeveynler ihtiyaçları olan desteği aldıklarından ve teşhisle başa çıkabileceklerinden emin olmalıdır.