İshal Nedir? Neden Olur? Nasıl Tedavi Edilir?

İshal Nedir? Neden Olur? Nasıl Tedavi Edilir? başlıklı makalemizde konuya dair detayları inceleyeceğiz. İshal, bağırsak hareketi sırasında cıvık, sulu bir dışkıya sahip olmak anlamına gelir. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde yaygındır ve genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. İyileşmezse veya ateş ya da kanlı dışkı gibi başka semptomlar yaşanırsa, ihtiyaç duyulan tedaviyi (ve rahatlamayı) almak için bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.

İshal Nedir?

İshal, cıvık veya sulu dışkı (kaka) anlamına gelir. O kadar yaygındır ki çoğu insan bu kelimeyi duyduğunda irkilir. Kişinin ishali varsa, buna neyin sebep olduğunu ya da ne kadar süreceğini bilmemek strese sebep olur.

İyi haber ise ishalin genellikle hafif olması (günde sadece birkaç kez tuvalete gitme) ve birkaç gün içinde geçmesidir. Ancak bazen ishal ciddi bir durumun işaretidir. Çok fazla sıvı kaybetmeye (dehidrasyon) neden olabilir veya yeterli besin alımını engelleyebilir. Nelere dikkat edilmesi gerektiğini bilmek önemlidir, böylece ishal konusunda ne zaman bir sağlık uzmanına görünmek ve ne kadar beklemek gerektiği bilinebilir.

İshal Türleri Nelerdir?

İshal, ne kadar sürdüğüne bağlı olarak farklı isimler alır:

• Akut ishal: Akut ishal, bir ila iki gün süren cıvık, sulu ishaldir. En yaygın türüdür ve genellikle tedavi edilmeden geçer.
• Kalıcı ishal: Kalıcı ishal yaklaşık iki ila dört hafta sürer.
• Kronik ishal: Kronik ishal dört haftadan fazla sürer veya uzun bir süre boyunca düzenli olarak gelip gider. Bu kadar uzun süren ishal, doktoru ziyaret etmeyi gerektiren daha ciddi bir duruma işaret ediyor olabilir.

İshal Ne Kadar Yaygındır?

İshal son derece yaygındır ve her yaştan insanı etkiler. Çoğu yetişkin yılda bir kez akut ishale yakalanırken, çocuklar yılda iki kez yakalanma eğilimindedir.

İshale Ne Sebep Olur?

İshalin ana nedeni, bağırsakları enfekte eden bir virüstür (gastroenterit). Baz insanlar buna "mideyi üşütmek” der. Ancak ishalin birçok nedeni olabilir.

• Enfeksiyonlar: Patojenlerin (virüsler, bakteriler ve parazitler) hepsi ishale yol açan enfeksiyonlara neden olabilir. Yetişkinlerde ishalin en yaygın nedeni gastroenterite neden olan norovirüstür. Rotavirüs çocuklarda akut ishalin en yaygın nedenidir.
• Gıda zehirlenmesi: Kirlenmiş yiyecek veya içeceklerden zararlı toksinler ve patojenler alınabilir. Toksinler veya mikroplar bağırsaklara girdikten sonra ishale neden olabilir. "Turist ishali", kötü hijyen veya sanitasyona sahip yeni bir ortamda seyahat ederken ishal olmaktır. Genellikle ishale neden olan şey bakterilere maruz kalmaktır.
• İlaçlar: İshal, yaygın bir ilaç yan etkisidir. Örneğin, antibiyotikler kişiyi hasta eden zararlı bakterileri öldürür ancak bu süreçte yararlı bakterileri de yok edebilirler. Yeterince iyi bakteriye sahip olmamak ishale yol açabilir. İshal aynı zamanda magnezyum içeren antiasitlerin ve bazı kanser ilaçlarının ve tedavilerinin de bir yan etkisidir. Laksatiflerin aşırı kullanımı da ishale neden olabilir.
• Sindirim sistemini altüst eden yiyecekler: Kişinin laktoz intoleransı varsa, vücudu süt ürünlerindeki şeker olan laktozu sindirmekte zorlandığı için ishal olur. Bazı insanlar bal ve meyvelerde bulunan ve bazı yiyeceklere tatlandırıcı olarak eklenen fruktozu sindirmekte zorlanır. Çölyak hastalığında vücut, buğdaydaki bir protein olan glüteni parçalamakta zorlandığı için ishal olunur.
• Bağırsakları etkileyen hastalıklar: İshal, bağırsaklarda tahriş ve iltihaplanmaya neden olan durumların yaygın bir belirtisidir. Crohn hastalığı, ülseratif kolit ve irritabl bağırsak sendromu (IBS) ishale neden olabilir. Kişinin IBS gibi bir rahatsızlığı varsa stres ve anksiyete semptomları kötüleştirebilir.
• Bağırsaklara uygulanan prosedürler: Birçok insan bağırsaklarında yapılan ameliyatlardan sonra ishal olur. Sindirim sisteminin tüketilen gıdalardaki besinleri emmesi ve atıklardan sert dışkılar oluşturması biraz zaman alabilir.

İshalin Belirtileri Nelerdir?

İshalin ana belirtisi cıvık veya sulu dışkıdır. Diğer yaygın belirtiler şunlardır:

• Karında şişkinlik veya kramplar.
• Güçlü ve acil bir dışkı yapma ihtiyacı.
• Mide bulantısı.

Bu belirtiler, özellikle de sadece birkaç gün sürüyorsa, genellikle bir sağlık kuruluşunu ziyaret etmeyi gerektirmez.

Şiddetli İshalin Belirti ve Semptomları Nelerdir?

Şiddetli ishal vakaları, ciddi bir enfeksiyon gibi, bir doktor tarafından tedavi edilmeden iyileşmeyecek tıbbi bir duruma işaret edebilir.

Aşağıdakilerle birlikte ishali olan bir kişinin bir doktor ile iletişime geçmesi gerekir:

• Ateş.
• Şiddetli ağrı.
• Kusma.
• Dışkıda kan veya mukus.
• Kilo kaybı (bu, vücudun yeterince besin emmediğinin bir işareti olabilir).

Dehidrasyon belirtileri yaşanıyorsa veya çocukta aşağıdakiler de dahil olmak üzere dehidrasyon belirtileri fark edilirse bir uzmana başvurulmalıdır:

• Baş ağrısı.
• Kızarmış, kuru cilt.
• Sinirlilik ve kafa karışıklığı.
• Şiddetli bulantı ve kusma.
• Sersemlik ve baş dönmesi.
• Yorgunluk (dinlenmekle geçmeyen yorgunluk).
• Koyu renkli idrar, az miktarda idrar veya hiç idrar yapmama.
• Günde altıdan az ıslak bez (bebekler).
• Sekiz saat boyunca ıslak bez veya idrar olmaması (küçük çocuklar).
• Ağlarken gözyaşı dökmemek (bebekler ve küçük çocuklar).

İshalin Komplikasyonları Nelerdir?

Dehidrasyon, ishalle ilgili en büyük endişelerden biridir. Bu durum özellikle hassas popülasyonlar (bebekler, 65 yaş ve üzeri kişiler ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler) için geçerlidir. Tedavi edilmediği takdirde dehidrasyon böbrek yetmezliği, felç, kalp krizi ve hatta ölüme yol açabilir.

İshal Nasıl Teşhis Edilir?

Çoğu ishal vakası teşhis veya tedavi gerektirmez. Daha ciddi vakalarda doktor, nedeni belirlemek için çalışacaktır. Doktor kişiye tıbbi geçmişi, aile tıbbi geçmişi, seyahat geçmişi ve olası hasta temasları hakkında sorular soracaktır.

Aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı testler isteyebilir:

• İshale neden olan belirli durumları elemek için kan testleri.
• Kan, bakteriyel enfeksiyonlar ve parazitleri kontrol etmek için dışkı testi.
• Laktoz veya fruktoz intoleransı ve bakteriyel aşırı çoğalmayı kontrol etmek için hidrojen nefes testi.
• Ülser veya tümör gibi ishale neden olabilecek büyümeleri veya diğer yapısal sorunları ekarte etmek için üst ve alt sindirim sisteminin endoskopisi.

İshal Nasıl Tedavi Edilir?

Genellikle ishalden evde kurtulmak mümkündür. Bizmut subsalisilat gibi reçetesiz satılan ishal ilaçları genellikle insanların kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olur. İyileşmeyen veya şiddetli ishal belirtileriyle birlikte ortaya çıkan ishal için bir sağlık uzmanına görünmek gerekecektir.

Doktor aşağıdaki gibi tedaviler önerebilir:

• Antibiyotikler veya antiparaziterler: Bu ilaçlar enfeksiyona neden olan mikropları öldürür.
• Kronik rahatsızlıkları tedavi eden ilaçlar: Enflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) ve IBS gibi ishale neden olan altta yatan durumların tedavisi yardımcı olabilir.
• Probiyotikler: Probiyotikler, ishalle mücadele etmek için bağırsaklara iyi bakteriler sokar. Doktor bunların denenmesini önerebilir. Probiyotik veya herhangi bir takviyeye başlamadan önce daima doktora danışılmalıdır.

İshal Önleyici İlaç Almadan İshal Durdurulabilir mi?

Akut ishalden genellikle evde yapılacak yaşam tarzı değişiklikleriyle kurtulmak mümkündür.

• Bol miktarda su ve diğer elektrolit dengeli sıvıları içmek: Bunlar arasında sulandırılmış ve posasız meyve suları, sporcu içecekleri ve kafeinsiz gazlı içecekler yer alır. Bu içecekler ishalle birlikte kaybedilen su ve elektrolitlerin yerini alır. Elektrolitler, vücuttaki sıvı dengesini korumak gibi önemli süreçlere yardımcı olan maddelerdir.
• Dışkıyı sıkılaştıracak gıdalar seçmek: Bazı düşük lifli gıdalar dışkıyı daha katı hale getirir. BRAT diyetini denenebilir. BRAT kelimesi, aşağıdaki gıdaların İngilizce adlarının ilk harflerinden oluşur: Muz, beyaz pirinç, elma püresi ve kızarmış ekmek. Patates, erişte, yağsız sığır eti, balık ve derisiz tavuk veya hindi de iyi seçeneklerdir. Beslenme düzeninin değiştirmek, rahatlama konusunda büyük bir fark yaratabilir.
• Kafein ve alkolden kaçınmak: Kafeinli yiyecek ve içecekler ishali kötüleştiren hafif bir müshil etkisine sahip olabilir. Kahve, gazlı içecekler, koyu çay/yeşil çay ve çikolatadan uzak durulmalıdır. Dehidrasyona yol açabilecek alkolden kaçınmak gerekir.
• Gaz yapan yiyecek ve içeceklerden kaçınmak: Mide kramplarını önlemek için fasulye, lahana, brüksel lahanası, bira ve gazlı içeceklerden kaçınmak gerekir. Bazen ishal kişiyi geçici olarak laktoz intoleransına sokabilir. İshal geçene kadar süt ürünlerinden kaçınmak iyi bir fikirdir.

İshalin Neden Olduğu Rahatsızlık Nasıl Giderilebilir?

İshal anüsün ağrımasına, kaşınmasına veya yanıyormuş gibi hissedilmesine neden olabilir. Dışkı yapmak kişinin canını yakabilir. Küvette ılık suda oturarak veya oturma banyosunu denenerek ağrı hafifletilebilir. Anüsü temizlerken ovmak yerin nazikçe kurulamak gerekir. Anüse vazelin veya hemoroid kremi sürerek çok kuru kalması önlenebilir.

Bebekler veya Küçük Çocuklar İshal Olursa Ne Yapılmalıdır?

Şiddetli ishal durumunda çocuğun doktoru ile iletişime geçilmelidir. Çocuklarda ishal için uygulanan tedaviler yetişkinler için uygulanan tedavilerden farklıdır. Reçetesiz satılan ilaçlar çocuklar tehlikeli olabilir.

Çocuklar ayrıca yetişkinlere göre daha yüksek dehidrasyon riski altındadır.

Doktor onları susuz bırakmamanın en iyi yolunu belirlemeye yardımcı olacaktır ancak seçenekler şunları içerir:

• Anne (göğüs) sütü.
• Bebek maması.
• Daha büyük çocuklar için elektrolit içecekler (doktorlar bunu bebekler için önermemektedir).

Çocuğu hidratlı tutmak için en iyi seçenek, çocuk büyüdükçe değişebilir. Çocuğa yeni bir sıvı veya herhangi bir tedavi vermeden önce her zaman bir doktora danışılmalıdır.

İshal Önlenebilir mi?

İshali her zaman önlenemez ancak enfeksiyonlar veya gıda kontaminasyonu nedeniyle ishale yakalanma riski azaltılabilir.

• İyi hijyen uygulamak: Tuvaleti kullandıktan veya yemek hazırlayıp yedikten sonra ellerinizi su ve sabunla yıkayın. Başka bir seçenek de el dezenfektanı kullanmaktır.
• Aşı olmak: Rotavirüs aşısı, yaygın bir ishal nedeni olan rotavirüsü önler. COVID-19 aşısı, COVID'e yakalanma ve ishal de dahil olmak üzere COVID semptomları yaşama riskini azaltabilir.
• Yiyecekleri uygun şekilde saklamak: Yiyecekler doğru sıcaklıklarda saklanmalı ve tüm yiyecekler önerilen sıcaklıklara ulaşana kadar pişirilmelidir. Son kullanma tarihi geçmiş yiyecek veya içecekleri tüketerek riske girilmemelidir.
• Seyahat ederken ne içtiğine dikkat etmek: Seyahat ederken arıtılmamış su içilmemelidir. Musluk suyundan, buz küplerinden veya dişleri musluk suyu ile fırçalamaktan kaçınılmalıdır. Pastörize edilmemiş süt veya meyve suyu ürünlerinden uzak durulmalıdır. Pastörizasyon, belirli içeceklerdeki mikropları öldüren bir işlemdir. Şüpheye düşüldüyse şişe suyu veya önce kaynatılmış bir şey (kahve veya çay) içilmelidir.
• Seyahat ederken yediklerine dikkat etmek: Çiğ veya az pişmiş etler (ve kabuklu deniz ürünleri) ile çiğ meyve ve sebzelerden kaçınılmalıdır. Meyve ve sebzeler genellikle sağlıklı seçeneklerdir ancak kabukları kişiyi hasta edebilecek kirleticiler içerebilir.

İshal İçin Ne Zaman Bir Doktoru Ziyaret Etmek Gerekir?

Birkaç gün içinde düzelmeyen veya geçmeyen ishali olanlar bir doktor ile iletişime geçmelidir. İshale ek olarak ateş, şiddetli ağrı ve kanlı dışkı varsa da mutlaka bir doktorla görüşülmelidir. Tedavi edilmezse ciddi olabilecek dehidrasyon belirtileri yaşayanların da tıbbi yardım alması gerekir.

Dışkılamak hayatın düzenli bir parçasıdır. İshalin bu kadar rahatsız edici olmasının büyük bir nedeni de budur. İshal, normal hayatı alt üst eder. İshal genellikle birkaç gün içinde düzelen kısa süreli bir durumdur. Geçmezse veya şiddetli ishal belirtileri yaşanırsa bir doktora başvurulmalıdır. İshal, doktorların sık karşılaştıkları ve tedavi edebilecekleri yaygın bir durumdur. Doktorlar kişiye hızlı bir şekilde rahatlamalarının en iyi yollarını önerebilirler.