Mantar Hastalığı Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Mantar hastalıkları, mantar adı verilen parazitler tarafından oluşturulur. Mantarların bazıları saprofit (yararlı mikroorganizmalar) olarak canlıların üzerinde yaşar. Ancak bazı koşullarda (patojen) hastalık yapıcı hale geçerler. Bazıları her zaman hastalık yapıcıdırlar.

Mantar Hastalığının Etkenleri Nelerdir?

Mantar hastalığı etkenleri, maya mantarları ve küf mantarları olarak kabaca iki gruba ayrılır. Mantar hastalıklarının oluşmasında konağın bağışıklık sistemi (immünitesi), hazırlayıcı faktörler (kötü hijyen, ıslaklık, uzun süreli antibiyotik kullanımı, immünosupressiv tedavi görme) büyük rol oynar. Mantar enfeksiyonları saçtan tırnağa kadar tüm deri bölgelerini ve eklerini tutabilir.

Saçlı Deri Mantarları (Tinea Kapitis) Nedir?

Saçlı deri mantarlarının çoğu küf mantarları tarafından oluşturulurlar. Saçlı deri mantarları genellikle çocukluk çağında görülür. Aile içi enfeksiyon sık görülür. Bazıları ergenlik çağında kendiliğinden geçer. Yüzeyel ve derin tipleri vardır. Yerleşim yerlerine göre farklı görüntüler oluştururlar.

Yüzeyel tiplerde saçlarda birkaç iri yuvarlak alanda; kepeklenme, saçlarda kırılma, matlaşma görülür. Bu tip ergenlik döneminde kendiliğinden geçebilir.

Favus (Kuru Kel) Nedir?

Halk arasında kuru kel olarak adlanddırılan favusun özellikleri şunlardır:

• Mantarlar daima derin yerleşirler.
• Hasta bölgede saçlar dökülmüştür.
• Kalan saçlar cılız, grimsi-kül rengindedirler.
• Garip kötü bir kokusu vardır.
• Kıl diplerinde sarımtırak, kabuksu yapılar vardır.
• Kıllar kolayca çekilir.
• İz bırakarak iyileşir.
• Kalıcı kellikle sonuçlanır.

Kerion Selsi Nedir?

Favusda mantar daha derine yerleşirse kerion selsi adlı hastalık oluşur. Kerion selsinin özellikleri şunlardır:

• Saçlı deride tek veya birkaç tane nodül oluşur.
• Lezyon cerahatli görünümde ve yumuşaktır.
• Bunlardan zaman içinde irin akar.
• Saçlar dökülmüştür ya da tereyağından kıl çeker gibi kolayca çekilir.
• Hastalıklı bölgenin yakınındaki lenf bezleri şişmiştir.
• İz bırakarak iyileşir.
• Bu hastalığa daha çok çocuklarda rastlanır
• Derin yerleşen mantarlar, yetişkin erkeklerin sakallarını tutabilir
• (Sycosis Paraziteria) Saçlı derideki belirtilerin aynısını oluştururlar.

Vücut Mantarları (Tinea Korporis)

Çoğu küf mantarları tarafından oluştururlar. Mantarlar gövdede, ekstremitelerde, el ve ayaklarda, kasıklarda ve koltuk altında hastalık oluşturabilir. En sık görülen, gençlerde ve orta yaşlarda çok rastlanan mantar enfeksiyonu “pitriyazis versikolar”dır. Hastalığın boyun, gövde, sırt, koltuk altı bölgelerinde kahverengi beyaz lekeler ve üzerinde gelişen kepeklenme seyreden tipik görüntüleri vardır.

Küçük plaklar bazen birleşerek deride haritaya benzer bir görünüm oluştururlar. Hastanın hiçbir subjektif şikayeti yoktur, ancak görünüm sorunu vardır. Hastalık daha çok yaz aylarında sıcak ve nem nedeniyle artış gösterir. İmmün yetmezliği olanlarda, kronik enfeksiyon olanlarda, diyabetiklerde, gebelerde daha sık görülür. Gövdeye yerleşen diğer bir form da halk arasında “temriye” olarak bilinen “herpes sirsine” denen formdur. Gövdeye bazen yüze bile yerleşebilir. Ortası kızarık, kepekli, çevreye doğru küçük çıkıntılar şeklinde ilerleyen yamalar yapar. Kaşıntı, sulantı görülebilir. Bu form egzamalarla sıklıkla karıştırılır. Bu tip, hayvancılıkla uğraşanlarda, evinde kedi, köpek besleyenler de daha sık rastlanmaktadır.

El Ayak Mantarları (Tinea Pedis ve Manum)

Ayaklarda görünen mantar enfeksiyonunun tıp dilindeki adı tinea pedis, elde görünen enfeksiyonu ise tinea manumdur. Bu enfeksiyonlara küf mantarları sebep olur. Mantar hastalıkları el ve ayaklarda farklı görüntüler oluşturabilir. El ayak mantarlarının şu özellikleri vardır:

• Bazen tipik egzama görüntüsü verirler. Bazen kızarık, kepekli plakalar oluştururlarken, bazen de kuru kabuklar, yarıklar şeklinde görüntü oluştururlar.
• Kaşıntı mutlaka vardır.
• Karışık görüntüleri nedeniyle egzamalarla, sedef hastalığıyla ve diğer mikrobik hastalıklarla sıklıkla karıştırılabilirler.
• Lezyonlardan mantar etkeninin saptanması (native preperat) en kesin teşhis yöntemidir.

Kasık Mantarı (Tinea İnguinalis)

Çoğu küf mantarı tarafından oluşturulur. En sık görülen mantar hastalıklarından biridir.Özellikleri şunlardır:

• Hastaların çoğu inguinal bölge muayenesinden utandıklarından uzun süre doktora gitmezler.
• Eczaneden ya da komşudan aldıkları ilaçlarla idare etmeye çalışırlar. Bu da tabloyu ağırlaştırır.
• Kasık mantarı, çoğu simetrik olarak, her iki kasık bölgesinde net sınırlı lezyonlar oluşturur.
• Lezyonların kenarlarında belli belirsiz çıkıntılı kızarıklıklar mevcuttur.
• İç tarafı daha pembemsi ve kepeklidir.
• Yer yer yoluntu izleri vardır
• Kasık mantarı lezyonları bazen makat bölgesine ve kalçalara yayılabilir
• Bazı hastalarda; özellikle şişmanlarda ve diyabetiklerde, şiddetli kaşıntı, koku, sulantı ve çatlaklara neden olabilir.

Tırnak Mantarı (Onnikomikoz)

Tıp dilinde onnikomikoz adı verilen tırnak mantarlarının özellikleri şunlardır:

• Çoğu küf mantarları tarafından oluşur.
• Tüm tırnakları tutabilir.
• Ayak başparmaklarında diğer tırnaklardan daha sık görülür.
• Hastalığa tutulan tırnaklarda, renk değişikliği (sarı-siyah) , kalınlaşma, kabalaşma görülür.
• İleri aşamalarda tırnaklar ufalanır.
• Kalınlaşan, kabalaşan tırnak deri içine batarak ağrı ve şişliğe neden olabilir.
• Bazen de kesilmeyen tırnaklar boynuzsu bir hal alır.

Maya Mantarları (Kandidiazis)

Maya mantarlarında, genelde organizmada saprofit yani çürükçül olarak bulunan kandidalar(mantarlar) bağışıklık (immune) sistemindeki bozukluklara bağlı olarak patojen yani hastalık oluşturacak hale geçer ve hastalık oluştururlar. İmmune yetmezlik hastalıkları, diyabet, kemoterapi, yüksek doz antibiyotik, steroid tedavisinde ve deride maserasyona bağlı çatlakların oluşumu kandidalara zemin hazırlar. Maya mantarları, küçük bebeklerde “pamukçuk” adı verilen ve çok sık görülen tabloyu oluştururlar. Gene kötü beslenme ve kundaklama sonucu, kundak dermatiti denen “pişiklere” neden olurlar. Maya mantarları direnci düşük erişkinlerde ve yaşlılarda ağız içinde ve dilde, dudak kenarlarında pamukçuk gibi beyazımsı plaklar, kızarıklık ve sıyrılmalar yapabilir.

Kandidal Glossit ve Kandidal Perleş: Maya mantarları diyabetik, gebe, kilolu ve uzun süreli antibiyotik kullanan kadınlarda, kokulu, peynir kesiği görünümünde vajinal akıntıya neden olabilirler. Tablo aşırı kaşıntılı ve rahatsız edicidir

Kandidal Vulvovajinit: Maya mantarları tırnaklarda da mantar hastalığı oluşturabilirler.